Minder bekend dan de presidentsverkiezingen is de werking van het electoral college in de Verenigde Staten. Doorgaans is deze stemming slechts een bevestiging van de publieke verkiezingsronde. Met alle ophef rondom de persoon van president-elect Donald Trump, zijn alle ogen gericht op de definitieve uitslag. Onze Amerika-deskundige, Ivo van Spronsen, legt uit hoe de vork in de steel steekt.
Reden tot spanning
Morgen is het zover! De 45e president van de Verenigde Staten wordt gekozen. Alle 538 electors (kiesmannen) zullen in hun eigen staat bijeenkomen om hun stem uit te brengen. Sinds 2000, toen de jonge Bush de Democraat Al Gore versloeg, is er niet zoveel aandacht voor dit bijzondere college van staat. Zal het electoral college bevestigen wat de verschillende staten in meerderheid hebben gestemd of staat ons een verrassing te wachten?
De verkiezing van 2016 lijkt met haar ongekende felheid op die van 1876. Toen won de Republikein Hayes van de Democraat Tilden die meer stemmen kreeg. In Oregon moest een kiesman worden vervangen, omdat hij niet voldeed aan de wettelijke eisen. En in drie zuidelijke staten (Florida, Louisiana en South Carolina) betwistten beide partijen dat de ander had gewonnen. Beschuldigingen van verkiezingsfraude werden geuit door beide partijen. Problemen met onduidelijke stembiljetten en het onderdrukken van de zwarte stem was een beschuldiging aan het adres van de Democraten, terwijl Republikeinen in de stembureaus werd verweten kiezersaantallen voor de eigen partij op te blazen, terwijl ze die voor Democraten wegpoetsten.
Alle vier de staten leverden twee sets resultaten in: een met een Democratische uitkomst en een met de Republikeinse winst. In januari 1877 moest het Huis van Afgevaardigden beslissen over de uitslag. Uiteindelijk werden de twintig kiesmannen aan Rutherford B. Hayes toegekend na een compromis waarbij de federale troepen uit het Zuiden verdwenen (sinds de Burgeroorlog daar gelegerd). Vooral voor de zwarte bevolking in het Zuiden waren de druiven zuur: hun burgerrechten werden door die troepen ingeperkt. Hayes won zo met een minimaal verschil van 185 tegen 184.
Als maandag minimaal 270 kiesmannen Trump kiezen als president zal, een mogelijk aangetoonde verkiezingsfraude van buitenlandse komaf daargelaten, de verkiezingsstrijd ten einde zijn. Op 20 januari zal Donald Trump dan worden ingezworen terwijl hij de popular vote verloor van zijn Democratische tegenstrever. Iets wat slechts vier keer eerder gebeurde: in 1824, 1876, 1888 en 2000.
Wat als?
Mocht woensdag het haast onvoorstelbare gebeuren, namelijk dat de gekozen kiesmannen niet stemmen zoals van hen verwacht wordt, dan is tot 6 januari onduidelijk wie er president wordt. Dan is de chaos compleet.
Twee scenario’s zouden logischerwijze kunnen ontstaan. Ten eerste: 270 of meer stemmen voor Hillary Clinton. Dan is Clinton gekozen, maar is de vraag of het Huis (in meerderheid Republikeins) in januari die uitslag vervolgens zal willen accepteren en ratificeren. Zo niet, dan zal het Huis gaan stemmen, waarbij Trump wordt gekozen tot president. Dat leidt mogelijk tot een rechtszaak bij het Hooggerechtshof. Immers: als de electoral vote en de popular vote naar Clinton zijn gegaan en het Huis besluit anders, dan leidt dat vast tot meer tumult en dus misschien een gang naar de rechter. Het hof moet dan weer beslissen wie er president wordt, waarbij er dit keer maar acht rechters zijn waardoor een meerderheid niet geforceerd kan worden zoals in 2000. Toen beslisten de vijf conservatieve rechters in het voordeel van Bush tot groot ongenoegen van de vier progressieven in het hof.
Ten tweede (een scenario dat waarschijnlijker is): zowel Trump als Clinton krijgen minder dan 270 stemmen. Verschillende Republikeinse kiesmannen stemmen op iemand anders, zoals de Republikeinse gouverneur van Ohio, John Kasich. Hoewel hij tijdens de voorverkiezingen al afviel, kunnen kiesmannen namelijk gewoon op hem stemmen. Bovendien is het in sommige staten voor kiesmannen strafbaar om iets anders te stemmen dan wat de meerderheid in de staat heeft gestemd. Toch zijn de straffen op een afwijkende stem vaak niet veel meer dan symbolisch.
Tijdens verschillende presidentsverkiezingen waren er zogeheten faithless electors die niet stemden zoals zij beloofd hadden. Toch is een geslaagde opstand van kiesmannen zonder precedent. Nooit eerder stemden voldoende kiesmannen gecoördineerd tegen de kandidaat van hun eigen partij om deze de winst van de verkiezingen te ontzeggen. In 1960 stemden veertien zuidelijke Democraten op Senator Byrd in plaats van John F. Kennedy. Dit uit protest tegen de burgerrechtenpolitiek die Kennedy voorstond. Kennedy won desondanks met 303 electoral votes.
De Uitslag
Als maandag een opstand wel lukt, dan zal waarschijnlijk de roep om het electoral college af te schaffen toenemen. Een wijziging van de grondwet gaat in de VS heel traag en vaak lukt het niet om een amendement aangenomen te krijgen. In 229 jaar werden maar 27 wijzigingen aangebracht.
Wat er gebeurt als de kiesmannen iemand anders kiezen dan Trump is lastig te voorspellen. Het Congres moet op 6 januari de uitslag vaststellen. Bij een andere uitslag dan die waarbij men voor Trump heeft gestemd, is het heel goed mogelijk dat de meerderheid dat weigert. Dan moet er gestemd worden in het Huis voor president en in de Senaat voor vicepresident.
In het Huis zal worden gestemd op de drie kandidaten met de meeste electoral votes waarbij de staten steeds één stem hebben, en dus zijn zesentwintig stemmen nodig voor een meerderheid. De verschillende afgevaardigden per staat zullen het er dus over eens moeten worden op wie zij zullen stemmen. Daarvoor zijn geen regels: volstaat een gewone meerderheid? Of is een volstrekte meerderheid nodig? Bij de verkiezingen in 1800 en 1824 besloot het Huis dat een volstrekte meerderheid vereist was.
Alle parlementaire procedures zullen uit de kast worden gehaald om de gekozen president tegen te gaan. Anders dan in 1877, toen werd president Rutherford B. Hayes op 4 maart geïnstalleerd, zijn er nu maar twee weken om uit een eventuele impasse te komen. Wie denkt dat de Amerikaanse politiek nu al een bedenkelijk niveau heeft bereikt, zal daarbij kunnen constateren dat het in de Amerikaanse politiek altijd nog vuiler en gemener kan. Voor beide partijen valt er niet veel te winnen. Het vertrouwen in beide zal richting het nulpunt zakken.
De veerkrachtigheid van de Amerikaanse Republiek zal het daarentegen blijken wanneer op 20 januari de 45e president zal worden geïnaugureerd. Wie dat is, dat weten we mogelijk maandag!
Geef als eerste een reactie