Een setting die met name bekend staat om genocide. Een thema dat vooral op pornosites leeft. En een bioscoopzaal vol lachende mensen. Op Idfa 2016 bezocht Deborah Klaassen de documentaire Sacred Water.
“Laat me je een verhaal vertellen, een verhaal afkomstig uit de meest innige verborgenheid.”
Zo dichtbij en samenzweerderig als de stem van de verteller is, zo weids en open is de vogelvlucht van de camera over de Rwandese bergen – het groen gehuld in ochtendnevels – en de rivier daartussen.
“Op een ochtend stapte de koningin naar buiten met haar mat, die nat was van de nacht. Vanaf de bergtop wrong ze de mat uit. De druppels liepen van de helling naar beneden. Steeds meer en meer druppels. Het stroompje zwelde aan tot een rivier, die door de vallei liep en uitmondde in het meer Kivu.”
Met deze Rwandese legende begint de documentaire Sacred Water (2016). Het bioscoopdebuut van de Belgische filmmaker Olivier Jourdain ging in juni in Brussel in première en trok volle zalen in Luik, Leipzig en Amsterdam.
De kunst van het squirten
Zowel de titel als de legende verwijzen naar vrouwelijke ejaculatie, ook wel bekend als squirten. Waar dit fenomeen in het westen verbannen is tot het rariteitenkabinet van de porno-industrie, is het in Rwanda een traditie die van generatie op generatie wordt overgedragen.
Vanaf de puberteit leren meisjes van oudere vrouwen het Gukuna-ritueel. Door de schaamlippen regelmatig op te rekken en met een kruidenmengsel in te wrijven worden deze groter en gevoeliger voor seksuele prikkels. Dat maakt dat de vrouw op intieme momenten ‘meer water’ heeft.
De mannen moedigen elkaar aan om de Kunyaza-techniek toe te passen. Hoe dat in zijn werk gaat, wordt onder andere uitgelegd met de legende. De koningin wilde vrijen met de koning, maar de koning was op een missie. Daarom gaf ze een van haar dienaren de opdracht te doen alsof hij de koning was en zo de liefde met haar te bedrijven. De dienaar vreesde voor de koning, maar kon ook niet ongehoorzaam zijn aan de koningin. Bij het betreden van het bed was zijn lid weliswaar geheven, maar het beefde van vrees. En terwijl hij daar aarzelde, voelde de koningin trillingen die ze bij de onbevreesde koning nog nooit had gevoeld. En zo brak de waterval los.
De culturele overdracht van deze gebruiken vinden plaats in de natuur, voor de vrouwen in de bergen waar de juiste kruiden groeien en voor de mannen tijdens het baden in de rivier. Dat levert prachtige beelden op voor de documentaire. Maar in stedelijke gebieden en door Westerse invloeden raken deze Rwandese tradities steeds vaker in onmin en onbruik. De documentaire volgt radiopresentatrice Vestine, die zich inzet voor het behoud van de cultuur.
De kijker mag bijvoorbeeld mee naar een les over seksuele voorlichting aan meisjes buiten de stad. Eerst zijn ze giechelig, zoals tienermeisjes dat overal ter wereld zijn bij dit soort gelegenheden. Maar dan vraagt Vestine: “Wie heeft er hier geen clitoris?” De klas wordt stil. “Niemand? Daar mogen we trots op zijn. In landen hier niet ver vandaan worden alle meisjes bij de geboorte besneden. Maar hier in Rwanda is de vrouwelijke beleving van seks onderdeel van onze cultuur.”
Beleving in de bioscoop
Voor ik mijn beleving van de film deel, is een aantal bekentenissen op zijn plaats. Je kunt mijn oordeel immers pas op waarde schatten als je weet waar het vandaan komt.
Ik ben geen door-de-wol-geverfde docukijker en mijn associaties bij dit genre zijn een tikje stoffig. Wanneer ik het predicaat ‘documentaire’ zie, verwacht ik dat het eerder informatief dan aangrijpend is. En als het dan toch aangrijpend is, dan eerder akelig dan verrukkelijk. Waar ik in elk geval niet op reken, is een luchtige of zelfs grappige film.
Nog een bekentenis: ik wist niets over de Rwandese cultuur, behalve de gruwelijkheden die ik als tienjarige op het journaal zag. Vrolijkheid en diep respect voor de vrouwelijke seksuele beleving had ik in elk geval niet verwacht.
En het thema… het was al gênant om te vertellen wat ik ging doen op vrijdagavond.
De ontdekkingsreis van Sacred Water druiste tegen al mijn verwachtingen in.
De manier waarop het thema verkend werd was respectvol, vrij van schaamte en had niets met porno te maken. De portretten waren menselijk en ontwapenend. En ik heb van begin tot eind gelachen. Niet uit verlegenheid of schaamte, niet óm de mensen op het doek, maar mét hen. Er ging een wereld voor me open. Ik stond versteld.
Q&A met de maker
Na afloop van de voorstelling was er een Q&A met de maker, Olivier Jourdain. De vraag die op ieders lippen brandde, was hoe Jourdain erbij kwam deze documentaire te maken. Hij antwoordde: “Ik was in Rwanda voor een ander filmproject en logeerde bij een van de mensen met wie ik samenwerkte. Ik zag dat zijn matras doorweekt was en vroeg: ‘Wat is er met je bed gebeurd?’ In plaats van een cru antwoord te geven, vertelde hij me de mythe over de koningin. Dat raakte me en zo kwam ik er tijdens mijn verblijf achter dat er een hele cultuur omheen bestaat, met rituelen om het heilige water te bereiken en tradities voor de culturele overdracht van generatie op generatie. Hoe meer ik over het onderwerp te weten kwam, hoe duidelijker het werd dat er heel weinig over gedocumenteerd is. Maar het heeft wel een paar jaar geduurd voor ik er vrede mee had dat ik deze film zou maken!”
Mijn eerdere citaten zijn vrije vertalingen van de Engelse ondertiteling, want de hele film is gesproken in Kinyarwanda, de lokale taal in Rwanda. Dat brengt ons tot de volgende vraag aan Olivier Jourdain: was het niet lastig om een documentaire te maken in een taal die je zelf niet spreekt? “Misschien heeft het juist wel geholpen. Vaak had ik een tolk bij me, maar er zijn ook scenes die ik juist hebben opgenomen zonder de tolk erbij. Doordat ik de mensen niet kon verstaan, was het bijna alsof ik er niet bij was. De gesprekken werden daardoor opener, vertrouwelijker, intiemer.”
En hoe vonden zij het om hun intieme gesprekken vervolgens op het witte doek terug te zien? Want je hebt ze de film wel laten zien, neem ik aan? Jourdain: “Natuurlijk! Gelukkig viel hij daar ook erg goed. Ze vonden hem vooral te kort!”
Trailer:
Sacred Water
Documentaire, 2016
Director: Olivier Jourdain
Producer: Nameless Productions
HD / Kleur / 55min
Taal: Kinyarwanda
Ondertiteling: Engels / Frans / Nederlands
Website: http://sacredwater-movie.com/
Geef als eerste een reactie