De vrouw is nog steeds de Tweede Sekse

“Men wordt niet als vrouw geboren, maar wordt tot vrouw gemaakt”, is het bekendste citaat uit het boek De Tweede Sekse van Simone de Beauvoir. Het boek stamt uit 1949, maar hoewel sommige delen van de Beauvoir’s analyse gedateerd zijn, blijft haar boodschap dat de vrouw geobjectiveerd wordt, bestaan. Ook vandaag de dag blijkt de vrouw pijnlijk vaak de tweede sekse te zijn.

Object, geen subject

GeenStijl plaatste vorige maand een foto van een Volkskrant-columniste met de tekst: “Zou u haar doen?”. In een reactie daarop, een betoog van Loes Reijmer, Esma Linnemann en Rosanne Hertzberger, werden bedrijven opgeroepen om niet langer op geenstijl.nl te adverteren. Opvallend genoeg kreeg het betoog meer aandacht dat de inhoud van GeenStijl. Aan de ene kant waren er de berichten over diegenen die de oproep van Reijmer, Linnemann en Hertzberger steunden; maar evenveel kritiek was er omdat het betoog zich ten onrechte tegen adverteerders zou keren en een uiting zou zijn van ‘klaagwijven’ en ‘nepfeministen’ die de vrouw wegzet als klein en kwetsbaar.^[1]

Het lijkt erop dat we ook in dit geval gevangen zitten in een dubbele moraal: enerzijds worden er normatieve voorschriften uitgedragen over het vrouw-zijn, maar tegelijkertijd wordt erop aangedrongen om zich te verzetten tegen deze voorschriften. Enerzijds zijn we het erover eens dat de vrouw niet enkel gezien moet worden als lustobject, maar aan de andere kant vinden we dat ze ook niet teveel moet strijden; ze loopt immers als snel het gevaar om gezien te worden als ‘zeurwijf’ dat haar gevoel voor humor en haar relativeringsvermogen heeft verloren.

Opvallend genoeg kan het ook zo zijn dat diezelfde feministen ook bijdragen aan dezelfde, zij het wat subtielere, objectificatie van de vrouw. Zo werd deze week bekend dat Jet Bussemaker de oproep steunt om GeenStijl te boycotten. De vrouw is volgens Bussemaker inderdaad meer dan een lustobject; zij is namelijk een werkende burger die, als zij een gezin sticht, de plicht heeft om door te werken. Het was immers Bussemaker die beweerde dat vrouwen die stoppen met werken om hun kinderen op te voeden hun studiekosten terug moeten betalen. Direct vroeg ik toen mij af of dat ook voor de man zou gelden, maar daar zweeg Bussemaker in 2013 over. Kennelijk stellen zelfs feministen grenzen aan de vrijheid van de vrouw.

De Tweede Sekse

Hoewel vrouwen op papier dezelfde rechten hebben als mannen, blijft het een feit dat vrouwen op allerlei manieren verhinderd worden om hier concreet uiting aan te geven. Enerzijds moet zij haar verworven vrijheid omarmen en deze waarmaken, anderzijds wordt erop aangedrongen om niet teveel af te wijken van het vrouw-zijn. Vrouwen blijken daarmee nog steeds de tweede sekse te zijn, die zich moet bewijzen ten opzichte van de man; die moet dealen met de objectificatie van haar vrouw-zijn en die te allen tijde haar keuzes moet rechtvaardigen. Is ze te schaars gekleed? Dan is ze een slet. Hult ze zich in een niqaab of hoofddoek? Dan beschaamt ze haar vrijheid.

De boodschap van De Beauvoir dat de vrouw niet de ruimte krijgt om subject te zijn, maar altijd behandeld wordt als object, blijkt nog even actueel te zijn als bij het verschijnen van het boek in 1949. Vrijheid is de essentie van De Beauvoirs denken en vrijheid begrijpt zij als de opdracht om het eigen leven als project te zien. Het gaat om het handelen en de keuzes die je maakt in een bepaalde situatie, zonder dat deze keuzes je essentie bepalen. . Voor de Beauvoir blijft de mens altijd, net als bij Sartre, een vrij bewustzijn. Echter, voor de Beauvoir is ook de binding met het lichaam. Dit levert een “ambiguiteit van de moraal” op, een ethische oproep om vanuit vrijheid een emotionele binding aan te gaan.

Voor vrouwen is het echter moeilijk om transparante vrijheid te blijven, omdat zij op allerlei manieren een vastomlijnde essentie krijgt opgelegd. De Beauvoir stelt dat vrouwen door de geschiedenis heen tot object zijn gemaakt; als ‘anders dan de man’, waarin de nadruk ligt op de man als universele norm.

Te vaak is het echter zo dat de verbindingen die de vrouw legt, niet het gevolg zijn van een bewuste keuze, maar voortkomt uit de situatie waarin de vrouw zich bevindt.  De Beauvoirs stelling dat je niet als vrouw wordt geboren, maar tot vrouw wordt gemaakt. Via opvoeding, instituties en media krijgt de vrouw telkens te horen wat zij moet doen om een sociaal geaccepteerd persoon te worden.

Overigens ben ik van mening dat dit ook voor de man geldt, iets waar De Beauvoir onvoldoende aandacht aan besteedt. Ook de man wordt in grote mate geweld aangedaan en in zijn vrijheid beknot. De man als stoere, geweldminnende testosteronbom lijdt evenveel aan de objectificatie als de vrouw. De objectificatie op grond van geslacht is daarmee in mijn ogen altijd een inperking van de vrijheid, of het nou om mannen of vrouwen gaat. In het geval van GeenStijl, doen wij namelijk niet alleen de vrouw geweld aan, maar tevens de man, die de mogelijkheid wordt ontnomen om de vrouw los te zien van haar seksuele lichamelijkheid.

De bevrijding van het subject

Vrijheid moet worden verworven en niet worden toebedeeld, stelt De Beauvoir in haar filosofie. Een identiteit aangemeten krijgen kan je soms de valse zekerheid geven van een veilige en solide plek in de samenleving. Als er zoiets bestaat als de essentie van vrouw- of man-zijn, dan geeft dat ook een soort berusting, omdat je niet in iedere situatie opnieuw hoeft te kiezen en je eigen waarden hoeft te scheppen. Dan kun je er een beroep op doen dat je ‘nou eenmaal zo bent’. Of zoals De Beauvoir zelf zegt: “Het is ongetwijfeld gemakkelijker in blinde onderwerping te leven dan aan je bevrijding te werken”.

Het groeiend verzet van vrouwen en mannen tegen het nauwe beeld dat geschetst wordt van het vrouw- of man-zijn, sluit aan bij De Beauvoirs filosofie waarin altijd de mogelijkheid bestaat om, ondanks alles, voor een groot deel je eigen leven te bepalen en je te bevrijden van conventies en vooroordelen. De oproep om GeenStijl te boycotten is een specifieke uiting van de strijd voor de vrijheid, al was het maar om een bewuste keuze te maken tegen de objectificatie van ons allemaal.

Noten

^[1] https://wnl.tv/2017/05/06/feministen-zetten-geenstijl-zaak-klok-30-jaar-terug/