Is Frederik Jansen een nazi? Het is een vraag die de gemoederen van een deel van de media de laatste dagen flink bezighoudt. De discussie vatte vlam nadat Jansen, toen nog voorzitter van JFvD, tot verbazing van velen gepresenteerd als nummer 7 op de kieslijst van Forum voor Democratie. Het was een verkiesbare plaats, terwijl hij in het verleden meerdere verdachte dingen heeft gezegd over het nazisme en sympathie heeft getoont voor de haatzaaiende en gewelddadige alt-right. Reden genoeg voor professor Leo Lucassen en Bart Nijman (van Geenstijl) om schande te spreken van Jansens plaats op de kieslijst.
De maatschappelijke discussie escaleerde toen ook de ontegenzeggelijk nazisitsche, rascisitische en antisemitische denkbeelden binnen de JFvD op de voorgrond kwamen en een ware chaos ontketende bij Forum voor Democratie.
Deze ophef overstemde de vraag waarmee het allemaal leek te beginnen: is Jansen een nazi? Medestanders van de FvD zoals De Dagelijkse Standaard deden deze verdachtmaking af als niet concreet en ongepast. Deze rechtse weblog beweerde namelijk dat hij niet letterlijk ‘duurzame concentratiekampen en een Nederlandse windmolen met swastika-wieken als vlaglogo’ wil laten bouwen.
Het is niet het eerste publieke debat over een verwijt van fascisme of nazisme richting een (extreem)rechts figuur. Hoe kunnen we dergelijke verwijten het beste kunnen beoordelen?
Concentratiekampen
Discussies over de vraag of invloedrijke personen zoals Jansen fascist/nazi zijn, doen mij altijd denken aan een gelijksoortige discussie over de Amerikaanse opvangkampen van migranten, dat een jaar geleden centraal stond in de Amerikaanse media. Het is een belangwekkend debat, want als we hier goed naar kijken zien we beter in waarover de discussies over vermeende fascisten en nazi’s gaan.
Een jaar geleden vergeleek de Amerikaanse politica Alexandria Ocasio-Cortez de Amerikaanse opvangkampen voor Mexicaanse immigranten met concentratiekampen. De Republikeinen reageerden furieus. Hun eerste associatie met het woord concentratiekamp was het nazistische vernietigingskamp. Ze ontkenden bij hoog en bij laag dat de opvangkampen hetzelfde als nazistische vernietigingskampen waren. Hoe kon deze domme politica zo iets buitensporigs verzinnen? Er werd toch niemand vergast? Volgens de Republikeinen kwam de opmerking van Ocasio-Cortez dan ook neer op een lastercampagne van de Democraten richting Trump en was er eigenlijk niet zo veel aan de hand.
De republikeinse reacties zorgden ervoor dat het publieke debat ging over de vraag in hoeverre de opvangkampen daadwerkelijk hetzelfde waren als nazi vernietigingskampen. Een debat dat ze vanwege de extreme standaard sowieso gingen winnen. Het gebruik van deze standaard is om meerdere redenen verkeerd. Niet alleen toont het weinig historisch besef omdat de term concentratiekamp niet hetzelfde betekent als (nazistisch) vernietigingskamp, maar deze reacties zorgden er ook nog eens voor dat dit de standaard wordt voor de vraag of de Amerikaanse opvangkampen slecht zijn.
Dat dit niet de juiste standaard is mag voor zich spreken. De opvangkampen zijn niet letterlijk vernietigingskampen, maar dat doet niets af aan het feit dat ze inhumaan zijn. De daadwerkelijke problematiek liegt er niet om: de migranten worden geïsoleerd van sociale contacten en hebben daarnaast een tekort aan tandenborstels, zeep, bedden en voedzame maaltijden. Iedereen begrijpt direct dat dit een regelrechte humanitaire ramp is. De verdediging dat deze opvangkampen toch niet echt vernietigingskampen zijn is dus wel erg gratuit. Je benoemt dan alleen maar een nog slechtere situatie als excuus. De Republikeinen hadden wat dat betreft een hoop kunnen leren van mijn oma. Op de momenten waarop ik iets kapot liet vallen in mijn kinderjaren gebruikte ik weleens het excuus dat het niet expres was gebeurd. Mijn oma reageerde dan steevast ‘dat moest er nog maar bijkomen.’ Het leerde mij dat een vergelijking met een extremere situatie werkelijke problemen niet teniet doet.
Nazi of niet: het is fout
Een zelfde principe gaat op voor de verdedigers van Frederik Jansen en de zijnen. Keer op keer wordt door aanhangers benadrukt dat bijvoorbeeld Jansen, Baudet en Wilders niet letterlijk nazi’s zijn wanneer deze heren foute dingen hebben gezegd. Maar als dat je standaard is om een politicus fout te noemen, dan zijn volgens mij vrijwel alle fatsoensnormen verdwenen. Het is dus een debat dat we helemaal niet zouden moeten voeren. Het leidt af van het punt waar het in de zaak om gaat: ze zeggen foute dingen.
Want laten we wel wezen dat deze heren er een handje van hebben keer op keer dingen te zeggen die niet door de beugel kunnen staat buiten kijf. Of het nou gaat over het regelen van minder Marokkanen, een dominant blank Europa of het verwijzen naar nazistische theorieën over een boreaal Europa, het is allemaal onbehoorlijk. En zo kan ik nog wel een paar voorbeelden noemen. Ook bij Jansen, die de Holocaust relativeert, het beleid van het Derde Rijk verheerlijkt en flirt met de alt-right door in speeches racistische memes over te nemen. Nu al deze zaken door de verkiezingen weer boven komen, liggen Jansens vrienden ter verdediging op de loer: ze roepen dat hij niet letterlijk concentratiekampen en gebouwen met swastika’s wil laten bouwen. Ik zeg dan ‘gelukkig niet, want dat moest er nog maar bijkomen.’
M.i. is de vraagstelling onjuist. Het gaat niet om de vraag wat Jansen ‘is'(daar kunnen we slechts naar raden), maar om de vraag hoe hij zich gedraagt. Publiek verkondigde opvattingen die niet door de beugel kunnen, dienen als zodanig te worden bekritiseerd en veroordeeld. M.m. geldt een en ander uiteraard ook voor Baudet e.a.