Global Network of Idiots

Waarom is 2016 het jaar van de post-fact society geworden? De wetenschap achter het global network of idiots dat zich laat leiden door de bullshit van Trump, Johnson, Putin, Wilders en Daesh.

Er is het laatste jaar vaak gezegd en geschreven dat we in een “post-fact” tijd beland zijn: feiten doen er niet meer toe, leugens en halve waarheden worden inmiddels dezelfde waarde toegekend. Het fenomeen heeft inmiddels zijn eigen Wikipediapagina voor “post-truth politics” en “post-truth” is het Oxford Dictionaries “Word of the Year” voor 2016. Het Word of the Year in 2015 was overigens de “Face with Tears of Joy” emoji. Wat is er precies fout gegaan in het afgelopen jaar dat we van huilen van het lachen, naar huilen met de pet op zijn gegaan?

Verbluffend

In het afgelopen jaar zagen we Brexit, Trump, en een doorgaande reeks aanslagen die geclaimd werden door ISIS (of, beter gezegd, Daesh; want het is geen “Islamitische staat”, dus het zou ook niet zo genoemd moeten worden). Tegelijkertijd bleven verschillende andere partijen en wereldleiders ook in hun eigen werkelijkheid leven: daden en opmerkingen die tegen elke rationaliteit in gingen, maar desondanks door grote groepen mensen geloofd en nagevolgd werden. “Post-truth politics” gaan van Trump en Farage, via Putin en Erdogan, tot Wilders, DENK en Daesh aan toe. Bien etonnés de se trouver ensemble.

Voor de weldenkende mens zijn het stuk voor stuk verbluffende voorbeelden. Hoe kunnen zoveel mensen op zoveel verschillende manieren in het ootje genomen worden? Wie stemt er op Donald Trump, die er honderden keren op wijst hoe “Crooked Hillary” door Goldman Sachs betaald werd voor speeches en die meteen na zijn verkiezingswinst een Goldman Sachs-bankier aanstelt in zijn kabinet? Welke stemmer geniet van de medische zorg via Obamacare, om het vervolgens zelf weg te stemmen? Wie volgt Boris Johnson, met zijn reeks ongefundeerde claims over de EU, om vervolgens de volgende dag enigszins sip voor de camera’s op te merken: “Ik dacht dat mijn stem niet zou tellen”? Waarom hangen wereldwijd mensen ideeën aan die, als je een stap verder denkt, in hun eigen nadeel zouden werken, of die, zoals de zelfmoordaanslagen door moslims, lijnrecht tegen hun geloof of visie in gaan?

Zelfs Trump en Johnson zélf leken verbluft door hun overwinningen. Johnson was enigszins beduusd bij zijn persconferentie de volgende dag. Trump leek duidelijk onder de indruk tijdens zijn bezoek aan Obama in het Witte Huis. Het leek er bijna op dat ze eigenlijk niet hadden willen winnen; dat ze nooit zo ver vooruit gekeken hadden.

Bullshit

En dat is niet zo vreemd als we kijken naar wat hen beiden verbindt. In hun opmerkingen zijn ze continu “post-truth”: of ze nu iets zeggen dat waar is, of onwaar, het lijkt er niet toe te doen. En dat past goed in wat Harry Frankfurt beschrijft in zijn essay On Bullshit:

“For the bullshitter, however, all these bets are off: he is neither on the side of the true nor on the side of the false. His eye is not on the facts at all, as the eyes of the honest man and of the liar are, except insofar as they may be pertinent to his interest in getting away with what he says. He does not care whether the things he says describe reality correctly. He just picks them out, or makes them up, to suit his purpose.”

De “bullshitter”, kortom, is niet simpelweg een leugenaar. De bullshitter heeft geen interesse in de waarheid; het gaat er alleen maar om hoe zijn beweringen een doel bereiken.

De Britse documentairemaker Adam Curtis geeft hier een nog Machiavellistischer visie op in zijn recente documentaire “HyperNormalisation”. Naast onder andere de oorsprong van fundamentalistisch terrorisme, ziet bestudeert hij het bij de politiek van Putin. Diens voornaamste strateeg, Vladislav Surkov, financiert zelfs ogenschijnlijk tegenovergestelde bewegingen om zo de verwarring nog groter te maken. Zoals Curtis zegt, “I noticed a headline in the Financial Times recently which said ‘no one understands Russia’s policy in Syria’. I thought: Mr Surkov.”

Veelal, echter, is het gebruik van bullshit misschien wel effectief, maar niet noodzakelijkerwijs uit een weloverwogen strategisch oogpunt. Om terug te komen bij Frankfurt: “Bullshit is unavoidable whenever circumstances require someone to talk without knowing what he is talking about. Thus the production of bullshit is stimulated whenever a person’s obligations or opportunities to speak about some topic are more excessive than his knowledge of the facts that are relevant to that topic.” Iets wat een groot gedeelte van Trumps speeches uitstekend kenschetst, maar wat ook pijnlijk (en gevaarlijk) duidelijk is als Wilders zijn veroordeling met bullshit probeert te verdoezelen.

Idioten

Dat verklaart misschien deels waar de bullshit vandaan komt. Maar waarom gaan mensen daar in mee? We kunnen het antwoord empathisch proberen te zoeken in de ontworteling van grote groepen kiezers, bevolkingsgroepen die zich niet meer vertegenwoordigd voelen, moslims die radicaliseren omdat ze zich niet thuis voelen en daardoor het avontuur in Syrië zoeken. Of we kunnen het simpeler stellen: het zijn idioten.

Een uitstekende samenvatting daarvan werd me ooit gegeven door een Tunesische kennis, terwijl we in Dubai een Turkse koffie dronken. Ik vroeg hem over moslimfundamentalisme, en na een korte denkpauze kreeg ik de uitleg.

“Look, there have always been idiots. Every village had a few. But they were isolated, and people would just look at them and say, ‘they’re idiots’, and so they were harmless. But now, with global communication, television and the internet, they connect to each other. What we have now is a global network of idiots.”

En dat zien we herhaaldelijk terug. Het zijn de mensen die Facebook uitgebreid gebruiken, maar die zonder een gedeeld artikel te lezen hun mening al in de comments lopen te spuien. Het zijn de mensen die daardoor des te vatbaarder zijn voor bullshit, want ze hebben daar geen weerstand tegen. We kunnen dus de schuld geven aan communicatie, en social media als Facebook; aan de “filter bubble” waar Eli Pariser in 2011 voor waarschuwde; aan een dorpje in Macedonië, waar goed geld verdiend wordt aan het genereren van “fake news”. En vervolgens probeert Facebook daar een beetje wat aan te doen. Maar misschien moeten we toch ook wat beter kijken naar de idioten die daar zo makkelijk in mee gaan.

Bulshittee

Een recent onderzoek aan Stanford toonde aan dat 80% van studenten het onderscheid niet kon maken tussen echt en “fake news”. Al ons geloof in de vaardigheden van “digital natives” ten spijt, blijken ook millennials niet in staat het verschil te zien tussen bullshit en nieuws. Het nieuws wordt tegenwoordig niet noodzakelijkerwijs verspreid door relatief betrouwbare, objectieve bronnen, maar de kritische geest om dat in te kunnen zien blijkt veelal te ontbreken.

Een ander wetenschappelijk artikel, “On the reception and detection of pseudo-profound bullshit”, gaat in op het verschil tussen de bullshitter, degene die de bullshit verkondigt, en de bullshittee, de persoon die dat voor waarheid aanneemt. Over “bullshit receptivity”, de ontvankelijkheid van een individu voor bullshit, wordt het volgende opgemerkt:

“According to Gilbert (1991, following Spinoza), humans must first believe something to comprehend it. […] This asymmetry between belief and unbelief may partially explain the prevalence of bullshit; we are biased toward accepting bullshit as true and it therefore requires additional processing to overcome this bias.”

Oftewel: het kost extra moeite om het onderscheid tussen waarheid en bullshit te kunnen maken; daarnaast ontbreekt vaak ook het vermogen tot “conflict detection” en daardoor wordt geen sceptische houding aangenomen tegenover de bullshit.

Cut the bullshit

Kortom, we hebben te maken met een global network of idiots, waarbij de idioten geschikte bulshittees zijn en waarbij de bulshitters de kans krijgen ze te bespelen. Maar wat doen we daartegen?

Een goed begin is het niet zomaar te accepteren wanneer idioten bullshit oplepelen. Als iemand iets deelt op Twitter of Facebook dat overduidelijk nonsens is, is het de taak van ons allen om daar tegenin te gaan. Veel van de mensen die artikelen delen, liken, of er comments op posten, hebben het nooit gelezen. Iedereen die het wél leest, en dingen even snel opzoekt (wat vaak niet veel meer dan een paar zoekopdrachten kost) kan daar moeiteloos tegenin gaan.

Dat kost enig zelfvertrouwen; een groep idioten die heilig overtuigd zijn van hun bullshit kunnen zich zomaar als een op hol geslagen kudde tegen de scepticus richten. De toon is dan ook belangrijk: niet confronterend of denigrerend, want dat leidt alleen maar tot een herhaling van dezelfde standpunten en een escalatie van beledigingen en bedreigingen. Vanachter hun computer kunnen grijze muizen zichzelf plotseling voordoen als gevaarlijke ratten. Nee: vraag en blijf doorvragen. Trevor Noah gaf hiervoor de perfecte handleiding in The Daily Show.

“You don’t argue with the toddler if you want to win. Just keep asking the toddler to elaborate, because logic is the downfall of every toddler. Well… that, and shoelaces.”