Waarom worden verkiezingsbeloftes verbroken? En wat maakt dat sommige politici zich specialiseren in oneliners en onrust zaaien? Roel Weerheijm bekijkt de politiek van valse beloftes.
In Deel 1 besprak ik twee Nederlandse voorbeelden van staatkundig machiavellisme. In dit tweede deel zal ik twee internationale voorbeelden van staatkundig machiavellisme bespreken.
Europese machtspolitiek en vluchtelingen
De strategie van machtspolitici is natuurlijk ook een internationaal fenomeen. Een van de duidelijkste Europese voorbeelden is de politiek die het Westen vanaf eind 19e eeuw voert met de Arabische wereld, en de daaruit voortgekomen vluchtelingenstromen – een machtsspel waar Machiavelli zélf waarschijnlijk niet eens van had durven dromen. Om dit uit te leggen, blik ik terug op het Westerse handelen in de Arabische wereld, in feite een aaneenschakeling van staatkundig machiavellisme die nauw samenhangt met de recente vluchtelingenstroom.
Recente oorlogen in de Arabische wereld zijn voornamelijk veroorzaakt door Westers handelen en verwaarlozing van landen tijdens en na de formele dekolonisatie. Vanaf de nadagen van het Ottomaanse Rijk bemoeide het Westen zich in toenemende mate met de regio. Al snel ontstond een politiek van Westerse macht en onderdrukking in de Arabische wereld en die moest, en moet, natuurlijk worden voortgezet.
Het Midden-Oosten als speelterrein
In 1916, op het hoogtepunt van het neo-imperialisme, werd het Sykes-Picotverdrag gesloten. Daarin werd de eerdere belofte aan lokale machthebbers gebroken dat ze na de Eerste Wereldoorlog hun eigen landen mochten stichten op het grondgebied van het voormalige Ottomaanse Rijk. Sindsdien kent de Arabische wereld het Westen louter van bezetting, kolonisatie, het zaaien van onderlinge verdeeldheid en het meenemen van de natuurlijke rijkdommen, van bommen en massa’s burgerdoden tijdens grote conflicten en van steun aan dictators na de onafhankelijkheid (o.a. Ben Ali, Khaddafi, Mubarak en voorganger Nasser, Assad (beiden door Rusland), Saddam Hussein). Want “als ze [Westerse landen, RW] moeten kiezen tussen een betrouwbare dictator 1 en een onbetrouwbare democraat, is de keus vlug gemaakt. Het verhaal gaat dat wanneer de Amerikaanse president Franklin D. Roosevelt in 1939 werd geconfronteerd met de gruweldaden van zijn bondgenoot Anastadio Somoza, de Nicaraguaanse dictator, hij antwoordde: ‘Hij is misschien een klootzak, maar hij is onze klootzak.’ Die cynische houding loopt als een rode draad doorheen het buitenlandbeleid van het Westen in de Arabische wereld.”2 Alles, werkelijk álles, tot concentratiekampen (Nasser) en martelkamers (Hussein) aan toe, om de voor het Westen zo gunstige situatie in stand te houden! Recent zijn vooral drones berucht, die zogenaamd terroristen uitschakelen maar die feitelijk vooral veel onschuldige slachtoffers maken en alleen maar meer haat en woede richting het Westen veroorzaken. Daarnaast steekt de hypocrisie, de dubbele moraal van het Westen: mensenrechtenschendingen in Saudi-Arabië, vergelijkbaar met Daesh, worden vanwege de olieopbrengsten kritiekloos behandeld door Westerse landen, terwijl andere autoritaire regimes zoals Iran sterk bekritiseerd worden. Het is diezelfde dubbele moraal die Westerse regeringen plotsklaps beweegt mee te juichen met de Arabische bevolking, wanneer die in 2011 door het Westen zélf gesteunde dictaturen omverwerpt.
Ja, desondanks vluchten sommige mensen, als ze in de eigen regio niet meer terecht kunnen en het geld ervoor kunnen opbrengen, tóch naar het Westen: weliswaar hoofdverantwoordelijk voor hun ellende, maar ook de regio waar ze hopen te vinden waar ze recht op hebben: vrede en veiligheid.
Vergeten vluchtelingen
Maar het machiavellisme houdt niet op bij Westerse inmenging in de Arabische wereld. Ook het beleid ten aanzien van vluchtelingen toont het cynisme en de bewuste passiviteit van machtspolitiek aan.
Europa is inderdaad de rijkste, veiligste en stabielste regio ter wereld, de regio waar een half miljard inwoners, vaak ten koste van de rest van de wereld, de best georganiseerde samenleving en de beste infrastructuren ter wereld hebben opgebouwd. Die regio acht zich plots niet eens in staat om voor amper honderdduizend vluchtelingen te zorgen. Pure paniek sloeg in de zomer van 2015 toe bij veel machtspolitici. Bij vlagen dook de traditionele reflex op om het Italië en Griekenland zelf maar weer uit te laten zoeken, zoals ook voor 2015 gewoonte was.
Bij vlagen kon iemand als Merkel de échte Europese verlichte idealen laten zien: met haar eenvoudige en bewonderenswaardige ‘Wir schaffen das’ liet ze zien waartoe beschaving zou moeten dienen. Pechtold deed iets vergelijkbaars in Nederland. Uitzonderlijk menselijk was dit, van nota bene machtspolitici.
Maar meestal bleef het bij haperend beleid en halfhartig een beetje hulp bieden, met hier en daar een plukje vluchtelingen in een opvang, en verder zoveel mogelijk wegduwen met makkelijke leugens en drogredenen: het is te duur, het is te eng, het zijn profiteurs, we durven onze hond niet meer uit te laten. Het idee dat de EU vooral de grenzen moet bewaken en vluchtelingen buiten moet houden, prevaleert bij machtspolitici al jaren boven hulp bieden aan mensen in nood.
De meest humane reactie is natuurlijk om te helpen, vluchtelingen op te vangen, de kinderen onderwijs te geven en ze hun trauma’s te laten verwerken. We kunnen dat heel makkelijk aan, zelfs met een tienvoud aan vluchtelingen. Maar het uitgangspunt van machtspolitici blijft: hoe minder verandering, hoe beter. Daadwerkelijk hulp bieden zou ze menselijk maken en zou ze ongetwijfeld geliefd maken bij velen, maar dat trekt ze teveel uit het evenwicht van hun macht. Er moeten dan meer maatregelen komen, er zullen meer veranderingen ontstaan waardoor ze, in een nieuwe realiteit, meer moeite moeten doen om hun macht te behouden.
Het schrijnendste is de recente “deal” met Turkije, waar onder meer de VVD nog steeds zo trots op is: in ruil voor wat geld houdt Turkije vluchtelingen tegen, zodat Europese machtspolitici de status quo in stand kunnen houden. De deal rammelt aan alle kanten, maar dat interesseert de machtspolitici niet. Als ‘ze’ maar niet hier zijn. Dus niet alleen moeten vluchtelingen ‘in de regio’ blijven, maar zelfs daar worden ze zo arm mogelijk gehouden.
Noten
1 Zie Chams Eddine Zaougui, Dictators, een Arabische geschiedenis, 2016
2 Met ‘een betrouwbare dictator’ wordt een dictator bedoeld die in communicatie en onderhandelingen met het Westen betrouwbaar, d.i. voorspelbaar, wordt geacht.
Verder lezen…
In Deel 1 besprak Roel Weerheijm twee Nederlandse voorbeelden van staatkundig machiavellisme.
In Deel 3 zal Roel Weerheijm het psychologische machiavellisme van populisten.
Geef als eerste een reactie