Deborah Klaassen onderzocht wat Disney kleine meisjes probeert te leren in deze nieuwere en vrijere tijden en dat blijkt nog steeds niet veel goeds te zijn.
Wie is opgegroeid met Assepoester (1950), Doornroosje (1959), De kleine zeemeermin (1989), Pocahontas (1995) en Belle en het Beest (1999) zal hebben opgemerkt dat er een generatieverschil is met de hedendaagse heldinnen van Disney. Wij verheerlijkten Sneeuwwitje om haar uiterlijk, we begeerden de glamour die Assepoester overkwam, en dat een kerel zijn tong in de keel van de comateuze Doornroosje stak vonden we romantisch. Gelukkig hebben we nu Merida uit Brave (2012) of de zusjes uit Frozen (2014). Stoer, opstandig, onafhankelijk, daadkrachtig – het lijkt alsof het feminisme eindelijk heeft huisgehouden bij de animatiestudio.
Wake-up call: uit wetenschappelijke onderzoeken blijkt dat hedendaagse Disney-prinsessen subliminale boodschappen uitdragen die desastreuze gevolgen kunnen hebben op het zelfvertrouwen van vrouwen op het gebied van uiterlijk, mentale capaciteiten en ambitie.
Niet bepaald mondig
Toen Walt Disney (1901-1966) zelf nog actief was, hadden dames evenveel of zelfs meer zendtijd dan heren. In Sneeuwwitje is het fifty-fifty, in Assepoester hebben vrouwen 60% van de tijd het woord, en in Doornroosje spreken vrouwen 71% van alle tekst. Overigens heeft Doornroosje zelf maar 18 regels tekst in de hele film.
Maar bij Ariël, de zeemeermin die haar stem kwijtraakte, ontstaat er een kwalijke trend. Onderzoekers Carmen Fought en Karen Eisenhauer ontdekten dat in De Kleine Zeemeermin 68% van de gesproken tekst door mannelijke karakters wordt uitgesproken. Bij Belle en het beest waren mannen 71% van de tijd aan het woord, bij Pocahontas 76%, bij Aladdin (1992) zelfs 90%.
Bij Rapunzel wordt het evenwicht hersteld: 52% van de tekst komt voor rekening van vrouwen (een kleine meerderheid, maar bij een referendum zou het zo maar doorslaggevend kunnen zijn…). Disney geeft Rapunzel ook een feministischere inslag dan de gebroeders Grimm, maar ze blijft een dame die het vooral moet hebben van haar mooie haar.
In het op dit moment zo populaire Frozen nemen de mannen overigens weer de overhand, met 59%.
Body-image: Merida’s make-over
Het sterkste voorbeeld van de Disney-prinses die geen blad voor de mond neemt, is natuurlijk Merida, de heldin uit Brave. In deze film zijn vrouwen 74% van de tijd aan het woord.
Het zal niet verbazen dat deze film wel werd uitgegeven door Walt Disney Pictures, maar werd geproduceerd door Pixar Animation Studios. Brave zou een heel andere film geworden zou zijn als deze door de Walt Disney Animation Studios gemaakt zou zijn.
Hoe ik dat weet? In mei 2013 werd Merida opgenomen in de Disney Princess Collection zodat Disney poppen, kostuums en andere merchandise kan verkopen. Maar voor de mondige prinses mocht toetreden tot de Collection, gaf Disney Merida een make-over. Zoek de verschillen:
Aan de Marin Independent Journal legt Brenda Chapman (de eerste director van de film) uit waarom Disney de plank helemaal missloeg:
“There is an irresponsibility to this decision that is appalling for women and young girls. I think it’s atrocious what they have done to Merida. When little girls say they like it because it’s more sparkly, that’s all fine and good but, subconsciously, they are soaking in the sexy ‘come hither’ look and the skinny aspect of the new version. It’s horrible! Merida was created to break that mold — to give young girls a better, stronger role model, a more attainable role model, something of substance, not just a pretty face that waits around for romance.”
Door Merida make-up, een korset en push-up bh te geven voor ze mocht toetreden tot de prinsessencollectie, geeft Disney het signaal af dat ‘de echte Merida’ niet goed genoeg was.
Gebrek aan ambitie
Behalve Tiana (De prinses en de kikker, 2010) zijn nog steeds alle Disney-heldinnen werkeloos. De hardwerkende serveerster uit het New Orleans van de jaren 20 staat op het punt haar jeugddroom waar te maken en een eigen restaurant te beginnen, wanneer het noodlot toeslaat. Ondanks alle tegenslagen laat ze haar ambitie nooit gaan, en (SPOILER ALERT!) het is pas een happy end wanneer ze die droom waarmaakt. Helaas bleek uit een kleine rondvraag onder mijn vrienden die ouders zijn (n=9), dat deze prachtig uitgewerkte animatie praktisch geen bekendheid heeft in Nederland.
Wie op zoek gaat naar een andere Disneydame met zakelijk ambities, komt al snel uit bij Cruella de Vil uit de 101 Dalmatiërs (1996). Niet bepaald een sympathiek rolmodel – ik verwacht dat de meeste ouders zich ernstige zorgen zouden maken wanneer hun dochters zich aan dit stereotype spiegelden.
Is dat erg? Volgens onderzoeker Sarah Coyne van de Brigham Young University wel. In Pretty as a Princess: Longitudinal Effects of Engagement With Disney Princesses on Gender Stereotypes, Body Esteem, and Prosocial Behavior in Children (2016) legt Coyne uit dat de rolmodellen waarin mensen in hun vroege levensjaren worden blootgesteld, bepalend zijn voor de genderrolverdeling waar ze het de rest van hun leven mee moeten doen.
Tegenwoordig richt Westers feminisme haar pijlen vooral op gelijkheid op de werkvloer – meer vrouwen aan de top, minder vrouwen die stoppen met (of minder gaan) werken wanneer ze kinderen krijgen en gelijke beloning voor gelijke werkzaamheden of prestaties. Waarom is het feminisme hier zo geobsedeerd met de arbeidsmarkt? Omdat juist hier nog het meeste ongelijkheid aangetroffen wordt, dus hier nog de grootste winst te behalen valt.
De Nederlandse richtlijn voor vrouwelijke vertegenwoordiging in de Raden van Bestuur (RvB) en Raden van Commissarissen (RvC) in het bedrijfsleven is minimaal 30% vrouw. Volgens de Female Board Index is dat streefgetal gehaald door geen van de bedrijven die zijn genoteerd aan Amsterdam Euronext.
Ik geloof niet dat het grootste probleem is dat vrouwen gediscrimineerd worden, maar dat het aanbod aan geschikte vrouwelijke kandidaten lager is. Niet vanwege de competenties van vrouwen, maar omdat minder hun carrière inrichten met de ambitie om aan de top te komen.
Uit recente cijfers van het Sociaal en Cultureel Planbureau blijkt ook dat, ondanks dat jonge vrouwen hoger opgeleid zijn dan hun mannelijke leeftijdsgenoten, het de vrouwen zijn die gaan parttimen zodra er kids komen. Gemiddeld werken moeders 24 uur per week, en vaders 40 uur per week. Slechts een kwart van de werkende vrouwen werkt fulltime. Het probleem zit hem dus in gebrek aan ambitie.
Coyne ziet een oorzaak voor deze houding in het feit dat de weinig ambitieuze Disney-prinsessen door massamedia hun stempel hebben gedrukt op vele generaties. Denk nu nog eens terug aan je eigen favoriete Disney-film, en hoe vaak je die gezien hebt. Menig videoband met een Disneyfilm is afgespeeld, teruggespoeld, afgespeeld – soms zelf meerdere keren op een dag – tot de rek uit de tape ging. Want kinderen zijn dol op herhaling. Zo worden stereotypen ingeprent en ingeslepen, die ons de rest van het leven bijblijven.
Vastgestelde effecten op meisjes
Uit het onderzoek van Coyne blijkt dat meisjes met Disney-prinsessen als rolmodel minder assertief worden, dat ze eerder de handdoek in de ring gooien bij uitdagingen, dat hun toekomstbeeld meer gericht is op het vinden van een prins dan een eigen hobby of carrière, en dat er bovendien een verband bestaat tussen het zien van Disney-films en een lagere waardering van het eigen uiterlijk. In een interview voor de Brigham Young University benadrukt Coyne:
“We know that girls who strongly adhere to female gender stereotypes feel like they can’t do some things. They’re not as confident that they can do well in math and science. They don’t like getting dirty, so they’re less likely to try and experiment with things.”
Over het zelfbeeld en de waardering van het eigen lichaam zegt Coyne bovendien:
“Disney Princesses represent some of the first examples of exposure to the thin ideal. As women, we get it our whole lives, and it really does start at the Disney Princess level, at age three and four.”
Girls that say Fuck
Is mijn punt nog niet duidelijk? Dan geef ik graag het woord aan een paar feministen die er geen doekjes om winden:
Geef als eerste een reactie