Bij geen auteur is de vermenging van leven en schrijven problematischer, dan bij Sylvia Plath. Filosofe Martine Berenpas onderzoekt waarom dat zo is.
Eigenlijk vind ik dat iedereen met enige literaire affiniteit de dagboeken van Sylvia Plath (The Unabridged Journals of Sylvia Plath) zou moeten lezen. Sylvia Plath is, ruim vijftig jaar na haar dood, met name bekend vanwege haar huwelijk met de Engelse dichter Ted Hughes en haar uiteindelijke zelfmoord op dertigjarige leeftijd. Vandaag de dag is er meer aandacht voor haar levensverhaal dan voor haar werk, waardoor haar literaire talent onderbelicht blijft.
In de jaren na haar dood is er een heuse ‘Plath-mythe’ ontstaan. Haar turbulente leven, – haar ongelukkige huwelijk, haar opname in een geestelijke instelling en haar uiteindelijk zelfmoord-, is voer geweest voor romans, films en talloze biografieën. In Nederland draagt Connie Palmen op haar eigen manier bij aan deze Plath-mythe door in haar roman Jij zegt het (2015) het huwelijk van Plat als onderwerp te nemen en Plaths leven en persoonlijkheid probeert te beschrijven vanuit de fictieve stem van Plaths echtgenoot. Door deze fictionalisatie, romantisering en iconisering van haar leven is het nauwelijks nog duidelijk wie de echte Sylvia Plath was.
Sylvia Plath wordt gezien als een groot literair talent, maar slechts weinigen kunnen reproduceren wat ze geschreven heeft. Plaths legende lijkt daarmee louter gedreven te zijn door haar tragische levensverhaal. Hoewel sommigen beweren dat Plath hier zelf aan bij heeft gedragen en dit zelfs zou hebben toegejuicht, heb ik zo mijn twijfels of Plath wel zo blij zou zijn met de manier waarop de meesten haar nu kennen. Mijns inziens was het geenszins Plaths ambitie om de Marilyn Monroe te worden van de literatuur, maar was schrijven voor haar een levensbehoefte; schrijven was voor Plath overleven.
Haar dagboeken en poëzie laten een Plath zien die gedreven werd door het verlangen om te schrijven. Haar dagboeken zijn bijvoorbeeld het ultieme voorbeeld van de obsessieve poging om van ieder detail van haar leven een literair meesterwerk te maken. Plath gebruikt veelvuldig in haar dagboeken de derde persoon om haar leven te beschrijven. Ook in de omgang met anderen zou ze de neiging hebben gehad om zich met name literair te presenteren. In een van de biografieën die over Plath zijn geschreven, beschrijft Plaths correspondentievriend Ed Cohen Plath bijvoorbeeld als iemand die zowel op papier als face-to-face moeilijk zichzelf kon zijn en er altijd op gericht was om een verhaal literair te presenteren.
In haar dagboeken wordt wel duidelijk dat Plath zich bewust was van de manier waarop ze haar dagelijkse gebeurtenissen gebruikte om haar literaire kwaliteiten te ontwikkelen. In haar dagboeken laat ze meerdere malen doorschemeren dat deze noodzaak tot het omzetten van haar belevenissen in proza voor haar een pure noodzaak is. In een van de vele biografieën die over Plath zijn verschenen, wordt gezegd dat deze drang van Plato om haar leven te fictionaliseren een manier was om zichzelf te distantiëren van deze ervaringen (Brain and Bayley, 2011:5). Ed Cohen merkte verder op dat de kloof tussen het leven dat Plath zelf beschreef en de realiteit op den duur steeds groter werd:
“Unless you come into sharper contact with reality and resolve these problems, it will become more and more difficult for you to reconcile the life you lead and the life you want to lead” (Alexander, 1991:84).
Het is inderdaad zo dat haar dagboeken een intense frustratie laten zien dat het leven zich vaak niet literair laat verwoorden. Plaths optekeningen zijn intens, gedetailleerd en vaak theatraal. Het lijkt er mijns inziens op dat Plath zich niet wilde distantiëren van haar ervaringen, maar ze juist in de volte wilde beleven. In haar dagboeken voel je de worsteling van een jonge schrijfster die leven wil laten samen vallen met schrijven, maar die telkens oploopt tegen het feit dat het leven zich soms niet laat vertalen. Haar teleurstelling en frustraties hierover leiden telkens tot een voornemen om het schrijven nog serieuzer te nemen:
“I want to write because I have the urge to excel in one medium of translation and expression of life. I can’t be satisfied with the colossal job of merely living” (Unabridged, 2000:184).
Plath wilde schrijven omdat schrijven de enige manier was voor haar om het leven te kunnen leven; de drijfveer die haar wellicht ook in zekere zin levend hield.
Hoewel Plaths uiteindelijke zelfmoord in 1953 vooral lijkt ingegeven door een combinatie van persoonlijke omstandigheden en depressieve aanleg, vraag ik me af in hoeverre haar drang om ieder moment van haar leven te fictionaliseren aan haar noodlot heeft bijgedragen. Was haar literaire schrijfkunst haar talent of haar ziekte?
Als we alle publiciteit rond het leven van Plath moeten geloven is haar uiteindelijke zelfmoord met name veroorzaakt door haar ongelukkige huwelijk met Hughes en haar sterke stemmingswisselingen. Opvallen is echter dat ze in een van haar laatste gedichten expliciet schrijft over zelfmoord. In hoeverre is haar zelfmoord niet de ultieme fictionalisatie? Het moment waarop schrijven en leven volledig samenvallen.
Ironisch detail is dat de media rondom Sylvia Plath haar drang om te fictionaliseren heeft overgenomen, zodat niemand meer echt weet wie nou de echte Sylvia Plath was. Misschien dat we in 2023 meer inzicht krijgen over de werkelijke Sylva Plath, als de gesealde documenten geopend mogen worden die Ted Hughes kort voor zijn dood heeft achtergelaten in de bibliotheek van Emory University in Atlanta. Of misschien wist ze zelf eigenlijk ook niet wie nou die echte Sylva Plath was. In een van haar dagboeken schrijft ze immers:
“I don’t know who I am, my life is a discipline, a prison. I live for my own work, without which I am nothing” (Unabridged, 2000:347).
Referenties
Over de laatste gedichten die Plath schreef, kun je hier meer lezen.
- Kukil, Karen V. (Eds.), The Unabridged Journals of Sylvia Plath, 2000, New York: Anchor Books.
- Alexander, P., Rough magic: A biography of Sylvia Plath, 2003, Da Capo Press.
- Brain, T., & Barley, S., Representing Sylvia Plath, 2011, Cambridge University Press.
- A New View on Ted Hughes
Geef als eerste een reactie