Kunstenaar Peter Bastiaanssen probeert de wereld te begrijpen post-#brexit. Kan de kunst nog antwoorden bieden?
De wereld is veel te ingewikkeld voor onze kippenhersentjes. Dat was vroeger ook al zo, maar toen bleef de wereld voor een groot deel voor ons gesloten. Nu niet meer. Nu dendert de hele wereld, elke dag weer, in al haar hevigheid over ons heen. Met dank aan onze technische hulpmiddelen. Er zijn veel mensen die deze nieuwe openheid juist toejuichen en met volle borst Glasnost! Glastnost! staan te roepen, alsof we de godsganselijke tijd, als in de Sovjet Unie, doelbewust in de duisternis zijn gehouden. Natuurlijk is openheid een goed ding, maar te veel openheid, of liever gezegd teveel informatie kan uiteindelijk ook als zand in de machine gaan werken. Zeker als de machine onze eigen kippenhersentjes zijn.
Hoe werkt die machine eigenlijk? Onze hersenen lijken er vooral op uit te zijn om grip op de wereld te krijgen. Dat lukt natuurlijk nooit echt lekker. Wellicht komt dat omdat onze kippenhersentjes meer lijken op plofkippenhersens, als dat we willen erkennen. Er is nogal een verschil tussen, laten we zeggen een scharrelkip en een plofkip. Zo zijn ook onze hersenen buitenproportioneel groot, maar verder werkt het toch ook allemaal niet zo lekker. Het lijkt erop dat we niet echt volmaakt en harmonisch gegroeid zijn tot de ideale mens die we wel zelf kunnen bedenken. Eigenlijk knutselen we maar wat met die hersenen, met het denken; zo maken we een zelfbeeld, een wereldbeeld, een godsbeeld, van alles wat. En vanuit die beelden proberen we, kijkend naar de wereld een zin te persen. Een bedoeling, een vaste en gezamenlijke grond om te beginnen, en een richting om naartoe te lopen. Want zonder zin, zonder richting wordt het niks.
Maar wanneer we teveel, te snel of te ingewikkelde informatie krijgen, dan lukken die verwerkingsprocessen niet meer zo lekker. Dan weten we het niet meer. Alles gaat dan wat rommelen in ons hoofd. Omdat dat gerommel nogal vaak voor komt, hebben onze kippenhersens een noodplan bedacht dat, wanneer het te druk wordt, in werking komt. Het noodplan houdt in, dat we het eigenlijke verwerkingsproces overslaan en meteen doorschakelen naar een mening. Zo’n mening heeft dan geen gedegen onderbouwing of rationeel fundament, maar ze wordt wel voorzien van heel veel power. Power rechtstreeks getapt uit onze opgepompte emotie. En dankzij de kracht van de emotie waarmee we de mening verkondigen krijgen we ook het gevoel van grip. We maken ons druk en die zelfgepompte druk geeft grip. Zo zie ik dat zo’n beetje voor me.
Rationeel beargumenteerde, goed gefundeerde overwegingen en beoordelingen leggen het, zo goed als altijd, af tegen een lukraak cherry-picking van random informatiebits die gekoppeld worden aan subjectieve emoties en opgepompt tot boos geschreeuwde ‘waarheden’, die feitelijk niet voor discussie vatbaar zijn. Kijk maar naar het verbale geweld van zowel de Brexiteers en de Bremainers in hun opmars naar het referendum in het Verenigd Koninkrijk. Het meningenfestival muteerde tot een verbale oorlogsvoering. En we weten allemaal dat de waarheid in oorlogstijd als eerste sneuvelt.
Ook in de totale Glasnost sneuvelt de Pravda heel snel. Het verhaal van de waarheid wordt gesmoord in de onmenselijke, machinale informatiestroom, zonder gezamenlijk ankerpunt, zonder gezamenlijk verhaal, zonder een gezamenlijke waarheid waarin we allemaal kunnen vertrouwen, zakken we allemaal, ieder voor zich, weg in het moeras van een eigen gelijk. Een eigen gelijk dat door een noodprocedure door ons gebrekkige kippenhersentjes uitbesteed wordt aan onze emotionele ik. Natuurlijk; een eigen gelijk bouwen op emotie kan af en toe best zinnig wezen, bijvoorbeeld wanneer je besluit welke muziek je nu graag zou willen horen, welke kleur trui je gaat kopen, of de beslissing over of je naar het feestje gaat, maar de grote vragen die spelen in de samenleving, vragen toch eerder om rationeel onderbouwde argumentatie en verstandige afwegingen. We willen uiteindelijk toch allemaal zo dicht mogelijk tot een gezamenlijke waarheid komen. Want het lijkt er toch sterk op dat een zinvol bestaan gerelateerd is aan het reiken naar een waarheid die verder reikt dan mijn eigen solipsistische gelijk.
Het wordt morgen eerder een ingewikkeldere dan een eenvoudigere wereld, de hoeveelheid data, de ongewaardeerde informatie, zwelt iedere minuut, iedere dag, ieder jaar. Wat te doen?
Misschien heeft de kunst hier een antwoord op, of dwalen we in de kunstwereld als in de rest van de wereld? Eerlijk gezegd zie ik in de kunst niet een, twee, drie iets dat wijst op een uitweg die bevrijdt. Kunst huilt, vreest, boost of ironiseert, precies als in de rest van de wereld, Maar dat het leven verwarrend, onbegrijpelijk en onrechtvaardig is, dat wisten we al en dat dat allemaal niet zo mooi is, dat zien en horen we iedere dag opnieuw via de vele media die ons twentyfour-seven bestoken. Moet de kunst daar ook nog eens op een weliswaar kunstzinnige manier overheen gaan?
Nee. Natuurlijk niet.
De kunst zal, wil ze een antwoord bieden aan de overspannen overload van informatiestromen, een ruimte moeten bieden waarin wij ons met onze overbelaste, oververhitte, verwarde, verzande verwerkingssysteem kunnen terugtrekken en ons opnieuw kunnen bezinnen. Een plek om even terug te schakelen, waar de oververhitte mening af kan koelen.
Ik hoef niet nog meer analyses of vingers die wijzen op de oorverdovende versplintering, of de maniakale gekte die dat produceert. Ik wil niet meer op het ‘verkeerde been’ gezet worden door kunst die ik nauwelijks begrijp, maar ik snak naar kunst die zoekt naar nieuwe vaste grond, naar vers geperste zin. Ik wil niet nog meer huilende wolven in het bos. Ik wil kunst die de wereld even tot rust brengt, zodat ik en de anderen ons kunnen herbezinnen, hergroeperen en we opnieuw kunnen kijken naar wat een gezamenlijke waarheid, in gezamenlijke schoonheid voor ons betekent. Ik wil dat de kunst zoekt naar een weg die ons een hernieuwde eigentijdse gezamenlijke grip geeft. Ik zie misschien nog geen antwoord van de kunst, maar ik snak er wel naar.
Geef als eerste een reactie