Wat is geld nou helemaal?

Wat de gek ervoor geeft.

Geld is een subjectieve ervaring: als iedereen het namelijk als waardevol beschouwd is dat het en anders niet. Een sprekend voorbeeld is de recente hyperinflatie die ontstond in Zimbabwe in de afgelopen twintig jaar. Na het verkrijgen van de zelfstandigheid introduceerde het land de Zimbabwaanse dollar, die vervolgens te maken kreeg met ernstige inflatie – het ging maar door.

Om die inflatie te stoppen werd meer geld bijgedrukt. En er werd vaker en vaker voor die oplossing gekozen. Het probleem werd niet verholpen, maar erger gemaakt, want eindeloos geld bijmaken betekent dat er meer geld in omloop is, waardoor de waarde van het geld omlaag gaat en dat kan dramatische gevolgen hebben. Immers, geld moet vast en beperkt zijn, wil je het kunnen blijven gebruiken als middel dat een zekere waarde representeert.

In Zimbabwe was de situatie op een gegeven moment zo erg dat er zelfs op een gegeven moment papiergeld van 100 biljoen in omloop kwam. Dat al bijna niets waard was en nog minder waard werd terwijl je het uitgaf; alle reden om je koffie gelijk af te rekenen en niet te wachten tot na je die op hebt. Een pijnlijkere gewaarwording van zo’n situatie moet zijn dat als je afspreekt om werk te verrichten voor een goed salaris, je aan het einde van je werkdag teleurgesteld niets kan kopen voor dat geld. De impact van zo’n financiële crisis is enorm.

Om iets van een vaste waarde te hebben, introduceerde men uiteindelijk weer het gebruik van buitenlands geld en tenslotte werd vorig jaar de Zimbabwaanse dollar afgeschaft. Zimbabwe is nu een van de weinige landen zonder eigen valuta. (Grappig feit: Nederland behoort officieel ook tot die lijst, maar dat is door de invoering van de Euro, niet door economische instabiliteit.)

Ongelijke verdelingen

Dit subjectieve karakter van geld, is makkelijk te vergeten en dat zorgt ervoor dat snel geneigd zijn om naar ons geld te wijzen als de grote boosdoener van een crisis. We focussen op de ongelijkheid, met geld als oorzaak, zonder goed in oogbeschouwing te nemen dat geld slechts geld is. Het is een ruilmiddel met een waarde die we gezamenlijk bepalen.

Het lijkt wel of vandaag de dag er niets lastiger is in de wereld, dan het begrijpen van de oneerlijke verdeling van de rijkdom. Geld kan haast niet alleen maar een ruilmiddel zijn. Dat is het ook niet. Het is namelijk ook een object waardoor we kunnen zien hoe de verdeling van machten momenteel is.

De geschiedenis van alles dat aan het nu vooraf ging, ligt besloten in de hedendaagse verdelingen. Los van of er eerlijke kansen zijn of niet: ons geld laat ons wel zien hoe we ervoor staan. Wie goed geld heeft verdiend, is dat namelijk niet in ene bij het begin van een nieuwe dag of een nieuw jaar kwijt. Landen kunnen net als mensen niet naar de bank blijven gaan en geld bij blijven drukken, want dan krijg je gelijk inflatie die kan escaleren zoals in Zimbabwe.

Persoonlijke behoeftes

Het blijft wrang: aan onze kant van de wereld hebben we zoveel, het lijkt soms alsof het nooit genoeg te kan zijn. Dat is ook zo, aldus Rutger Claassen in Het Eeuwige Tekort, een filosofie van de schaarste (2004):

“In de overvloed bestaat wel degelijk echte schaarste.”

Het is ‘nooit genoeg’, we kunnen volledig opgaan in het gevoel van een tekort. Dat terwijl de welvaart in Nederland is nog nooit zo goed geweest, zelfs ten midden van internationale economische problemen, blijven we gedijen en zien we tegelijkertijd onze tevredenheid juist ook dalen. Claassen laat zien hoe met de verbetering van onze omstandigheden, ook onze verwachtingen vooruitgaan. Als je nu ontevreden bent, dan ben je gewoon verwend, is het gangbare idee.

Hier is volgens Claassen echter sprake van een balansverstoring. Het evenwicht tussen onze behoeften en onze middelen is ontregeld. Het idee van de schaarste is de achtergrond waartegen we onze levensinvulling meten, in plaats van hetgeen waarmee we het balanceren. Claassen laat zien hoe de filosofie kan helpen om weer persoonlijke harmonie te vinden. We moeten voor dat balans de schaarste leren zien als het kader van waaruit we ‘gewoon’ te denken, en daardoor kunnen we loskomen van de drang tot meer en bewust ons leven een waardevolle invulling proberen te geven.

De wereld verbeteren

We kunnen de wereld niet resetten, we moeten juist verder bouwen. We hebben het ermee te doen, we kunnen niet de geschiedenis veranderen. De toekomst is echter een ander verhaal. Dat klinkt misschien makkelijker gezegd dan gedaan, maar aan dat idee vasthouden en ‘een klein verschil’ maken is juist wat meer… en meer de trend is geworden die de Purpose Economy zoveel kracht geeft. Deze stroming die Aaron Hurst in zijn gelijknamige boek weergeeft, ziet als vooruitstrevende ontwikkeling, de zelfrealisatie van het individu in de wereld van het kapitalisme.

Het draait niet meer louter om veel geld te verdienen, men wil werk verrichten waardoor men tegelijk zichzelf kan verwerkelijken. Een optimistische ontwikkeling die we ook steeds meer vinden in Nederland. En toch is betekenisvol ondernemen en de wereld verbeteren door te beginnen vanuit jezelf, niets iets nieuws onder de zon. Rutger Bergman van De Correspondent weet dat heel helder en leuk te stellen in zijn Gratis geld voor iedereen (2014):

“Een ding is zeker: zonder al die wereldvreemde dromers die de geschiedenis rijk is, zouden we nog steeds arm, hongerig, bang, vies, dom, ziek en lelijk zijn. We kunnen niet zonder de utopie.”

De Correspondent is een uitstekend voorbeeld. Gecreëerd door journalisten die de wereld willen verbeteren door onafhankelijkere berichtgeving te brengen met meer oog voor de lezer. Dat zou honderd jaar geleden ondenkbaar zijn. De journalisten van de krant waren de autoriteit die de lezers vertelde wat belangrijk was, nooit en te nimmer andersom. Nu is een nieuwe media als De Correspondent trots op het feit dat zij bestaat bij de gratie van de lezer. Daardoor komen onderwerpen aan bod die wij belangrijk vinden en die anders misschien onderbelicht zouden blijven. Deze hele omdraaiing is deel van de vooruitgang die het internet ons brengt. En dit is slechts een van de vele positieve ontwikkelingen die men in de ‘nieuwe’ wereld probeert te bewerkstelligen. Het belang van geld is dan wel subjectief, maar kan daardoor juist ook ten goede gebruikt worden.

Leessuggesties…

• Rutger Claassen, Het Eeuwige Tekort, een filosofie van de schaarste (2004).
• Aaron Hurst, Purpose Economy (2014).
• Rutger Bergman, Gratis geld voor iedereen (2014, De Correspondent).