Wereldburgerschap voor Nederlanders?

De tijden van wereldburgerschap en internationale samenwerkingen zijn aangebroken en Nederland zet in op de kennisexport, maar daarbij heeft het echter weinig oog voor de Nederlanders die daarvoor naar het buitenland vertrekken. Sharon Hagenbeek geeft een persoonlijk getint pleidooi ter verbetering van de positie van de remigrerende Nederlander.

Emigreren zit in het Nederlandse bloed

Binnenkort vier ik een jubileum: dan is het vijf jaar geleden dat ik naar Dubai verhuisde. Het bevalt nog steeds. Dat ik het zo lang uit zou houden, had ik toen niet gedacht. Het vertrek was zó geregeld. Ik had er eigenlijk helemaal niet zo over nagedacht, ik ben vertrokken onder het mom van ‘waarom niet?’.

En waarom ook niet? Nederlanders reizen al eeuwenlang de hele wereld over. Al tijdens onze VOC-tijden begaven we ons naar alle uithoeken van de wereld en dat is sinds die tijd niet veranderd.

Met de opkomst van internationale samenwerkingen en het bijbehorende verkeer is het emigreren tegenwoordig ook veranderd. Vroeger nam men voor altijd afscheid om ver voorbij de horizon een nieuw leven op te bouwen. Teruggaan was niet mogelijk. Tegenwoordig ben je een vliegtuig of een Skype-gesprek verwijderd van elkaar, maar dat is nog niet zo lang de realiteit.

In de jaren na de Tweede Wereldoorlog voerde de Nederlandse overheid zelfs een actief emigratiebeleid waarin vertrek werd aangemoedigd. Men werd gestimuleerd naar landen als Canada of Australië (zie de Andere Tijden-documentaires), want Nederland was te vol met haar elf miljoen inwoners.

Vertrek uit ontevredenheid?

Vandaag de dag zouden zelfs steeds meer Nederlanders naar het buitenland emigreren vanwege onvrede met de huidige stand van zaken in Nederland. Dat is nogal een negatieve interpretatie van de gemoedstoestand van de emigrerende Nederlander. Sterker nog, uit persoonlijke ervaring kan ik je vertellen dat het nogal een onderneming is, met behoorlijk wat onzekerheden en complicaties, dat men zoiets doorgaans echt niet zomaar doet, en al helemaal niet omdat het leven in Nederland je niet genoeg aanstaat. Als je al emigreert vanwege persoonlijke omstandigheden, dan is dat om die te verbeteren, niet omdat je automatisch het vaderland en het leven aldaar als waardeloos beschouwt.

Die kloof tussen de gelukservaring en welvaart heb ik van dichtbij leren kennen door mijn verhuizing naar het buitenland. Eén van de dingen die je hard op je dak kunnen vallen als je naar het buitenland bent vertrokken, zijn de reacties vanuit Nederland. Elke klagende Nederlander die ik kende, haalde zijn neus op voor het land van mijn geplande avontuur. Ze klaagden wél over hoe slecht het in Nederland is, maar tegelijkertijd zeurden ze erover dat het in de rest van de wereld niet zo goed geregeld en verzorgd is. Nederland doet het inderdaad erg goed, we staan dit jaar wederom in de top 10 van de lijst van het World Happiness Report, dat landen indexeert middels diverse factoren (zoals welvaart, gezondheid en vertrouwen in de overheid) op de hoeveelheid geluk per inwoner.

Laten we wel wezen: nergens is het zo goed geregeld als in Nederland. Maar Nederland is niet het enige welvarende land dat last heeft van deze tegenstrijdige attitude; het is zelfs een bekende economische paradox: als de welvaart stijgt, laat de indexering van tevredenheid onder de burgers juist een stagnatie of zelfs daling zien.

Het exporteren van Nederlandse kennis

De Nederlandse overheid werkt er hard aan Nederland sterker en beter te maken voor haar burgers. Daarom is er in de afgelopen jaren ingezet op het ontwikkelen van een sterke kenniseconomie en horen we zelfs de premier Rutte spreken over het exporteren van kennis. Mede door dat beleid is het voor Nederlanders steeds makkelijker om te werken in het buitenland. We hebben nog weer wat extra’s te verkopen. Daar wordt echt op ingezet, zo laat de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (pdf) zien.

Het sluit helemaal aan bij de inmiddels verketterde Nederlandse VOC-mentaliteit. Door kennis als kapitaal te beschouwen, hebben we weer iets om mee te handelen en tegelijkertijd helpen we de wereld verbeteren. Oh ja, we zijn ook nog de slimste van de klas en haantje de voorste als het gaat om internationale handel, maar dat terzijde.

En terug?

Zoals gezegd, is het niet altijd even makkelijk om in het buitenland te verhuizen. De hierboven aangehaalde documentaires over emigrantenverhalen Canada of Australië (Andere Tijden documentaires) vertellen over heimwee, terwijl die arme mensen geen weg terug zagen. Het overheidsbeleid van toen leek weinig oog te hebben gehad voor hen die vertrokken waren. Nederland had net een oorlog achter de rug en had het al moeilijk genoeg om het land zelf weer op te bouwen.

Mocht je ‘avontuur’ vandaag de dag toch niet zo leuk uitpakken, dan heb je gelukkig zo een vlucht terug naar de Nederlandse platte bodem met de heerlijke frisse lucht en de eindeloze hoeveelheid regen. Dat maakt het makkelijker om als deel van die Hollandse kenniseconomie naar een land te gaan waar carrièrekansen zich voordoen. Helaas is met het veranderen van de tijden, onze mentaliteit voor wat betreft de Nederlandse emigranten nog niet veranderd. Weg is nog steeds weg, ondanks dat menigeen verwacht ooit nog terug te keren.

Zelfs vandaag de dag ben je niet zo maar terug

Terwijl wereldburgerschap normaler wordt en Nederland zelfs goed kan verdienen aan Nederlanders die zorgen voor de export van onze kennis, heeft de overheid nog steeds weinig oog voor hen die remigreren naar Nederland. Zo is het na tien jaar in het buitenland niet meer mogelijk om je vrijwillig te verzekeren voor een AOW-pensioen, tenzij je voor de overheid in het buitenland bent geweest. Je bent Nederlander, maar je sociale rechten zijn niet gelijk aan die van de rest van Nederland. Je hoeft geen inburgeringscursus te doen, maar je hebt zelf maar even uit te zoeken wat je de afgelopen jaren gemist hebt (zoiets ‘simpels’ als de invoering van het DigiD bijvoorbeeld).

Er bestaat niet eens een voorlichtingspagina. Zelfs de internationale verhuizers geven meer voorlichting over wat je te regelen hebt voor een terugkeer naar Nederland. Zo is het wel handig om te weten dat je bijvoorbeeld niet zomaar recht hebt op een uitkering (je zult maar je baan in het buitenland verloren hebben en klem zitten). Er schijnt een formulier te zijn waarmee je een Europees arbeidsverleden kunt laten meetellen, maar buiten Europa ben je praktisch altijd de klos en moet je voor je terugkeer een baan in Nederland geregeld zien te hebben.

De Nederlandse behandeling van remigranten

Terwijl de Nederlandse overheid een remigratietraject heeft met uitgebreide uitkering (zelfs al na een korte periode) voor hen die willen vertrekken uit Nederland, terug naar waar zij vandaan komen, is het heel lastig om zelfs maar informatie te vinden voor hen die willen terugkeren naar Nederland, laat staan ondersteuning.

Het lijkt alsof de mentaliteit van ‘de burgers liever kwijt dan rijk’ nog steeds heerst. Alsof ze je toewerpen: ‘Jij wilde toch zo graag?’ Daarbij veronachtzamen ze volledig dat emigrerende Nederlanders een cruciaal element vormen van de zo gewenste kenniseconomie. Kennis is nu eenmaal niet iets dat je aan de deur kunt verkopen, dus Nederland zal met een voorspoedige kenniseconomie steeds meer heen en weer verhuizende Nederlanders krijgen. Zodoende moet men niet alleen het vertrekken makkelijk maken, maar ook de terugkomst.

Waarschijnlijk is dit slechts zo omdat de eeuwenoude visie op emigratie nog doorwerkt, namelijk dat emigreren een permanente aangelegenheid is waarbij men voorgoed vertrekt. Toch zou het handig zijn als we, al is het omwille van de kenniseconomie (in het buitenland hebben ze misschien zelfs nog andere kennis), ook eens naar de positie van remigrerende Nederlanders kijken.