Worden de ‘aliens’ geheim gehouden?

Het is een populair idee dat buitenaardse wezens al lang de aarde bezocht hebben, maar dat dit ergens in Area 51 door de Amerikaanse overheid verborgen gehouden wordt. Adriaan Bloem beschrijft hoe onwaarschijnlijk dat is, maar dat de mensheid desondanks mag hopen dat het waar is. Over een Italiaanse Nobelprijswinnaar, groene mannetjes, en een paradox uit 1950.

Het is een bekend scenario. Ergens in de jaren ’50 zijn er “aliens” neergestort in de VS. Waarschijnlijk ergens in een onherbergzaam gebied; de enige ooggetuigen waren een dronken redneck, een klein meisje dat op zoek was naar haar hond, en de overspannen leraar die al langer op het punt van breken stond – kortom, mensen die niemand ooit zou geloven. Het leger was er razendsnel bij, en alle sporen en bewijzen waren binnen de kortste keren opgeruimd, in vrachtwagens geladen, en afgevoerd naar Area 51 – de luchtmachtbasis midden in de woestijn waar niemand mag komen. Sindsdien worden er met regelmaat merkwaardige fenomenen gezien rond die basis. We noemen ze “UFOs”, “Unidentified Flying Objects”, want we weten niet wat het zijn. De Amerikaanse regering ontkent steevast daar iets mee te maken hebben (of, nog veel sinisterder, “ontkent noch bevestigt” het). Want natuurlijk zouden ze dat ontkennen: stel dat communistische spionnen de vergevorderde technologie zouden ontdekken!

Het is het centrale gegeven in tientallen series – de X-Files is misschien wel de meest bekende. Er zijn honderden films over gemaakt. Vaak wordt er (zoals in Independence Day) met een knipoog naar verwezen: als men eindelijk toegelaten wordt tot het geheime laboratorium waar al decennia “extraterrestrial” leven onderzocht wordt. Groteske lichamen drijvend in formaline.

Fidel Castro’s ontploffende sigaar

Grote onzin, natuurlijk. En niet omdat de Amerikaanse overheid nooit dingen verborgen houdt voor haar burgers; we weten dat dat zo is. Er zijn veel (inmiddels) bekende voorbeelden van, van de aftappraktijken van de NSA (door Edward Snowden naar buiten gebracht), tot de bijna hilarisch incompetente reeks aanslagen die de CIA op Fidel Castro uitvoerde.

Sterker nog, wat de geloofwaardigheid van die Amerikaanse overheid zeker niet geholpen heeft is dat ze jarenlang maar al te blij was met onzinverhalen, als het maar de aandacht afleidde van de werkelijkheid. De testvluchten van het toen nog top secret U-2 spionagevliegtuig – een vliegtuig dat hoger en sneller kon vliegen dan enig ander vliegtuig toen en nu – zijn volgens sommige schattingen goed geweest voor meer dan de helft van de UFO meldingen in de jaren ’50 en ’60 in de VS. Een supergeheim spionagevliegtuig? Laat de mensen maar denken dat het UFOs zijn.

Toen de documenten daarover een paar jaar geleden eindelijk vrijgegeven werden, was dat te laat om meningen nog te veranderen. Want dat is “natuurlijk wat de regering zou zeggen”, tenslotte. Dat veel van de experimentele raketvliegtuigen in die tijd zilverkleurig waren (ook de eerste versies van de U-2, voordat die de later iconische matzwarte kleur aangemeten kreeg), en het zijprofiel verdacht veel weg heeft van de archetypische “vliegende schotel” uit oude science fiction films, is niet besteed aan mensen die koppig vast blijven houden aan het idee van groene (of, veelal, grijze) buitenaardse wezens die door “de regering” verborgen gehouden worden. “Het móeten wel vliegende schotels zijn geweest.” De nieuwe “openbaringen” zijn alleen maar een subtielere manier om ons voor te liegen!

Als het paradoxaal klinkt dat juist het geheimhouden van nieuwe technologie, heeft geleid tot een “conspiracy theory” over het geheimhouden van buitenaardse wezens – het kan nog veel paradoxaler. Sterker nog, we zouden moeten hopen dat het uiteindelijk waar blijkt te zijn – want het alternatief is tamelijk deprimerend.

De Italiaanse Nobelprijswinnaar

Toen in 1938 in Italië nieuwe rassenwetten ingevoerd werden, ontvluchte de Italiaanse natuurkundige Enrico Fermi het land met zijn Joodse echtgenote. Hij won in dat jaar de Nobelprijs voor zijn onderzoek naar radioactiviteit; en tijdens de Tweede Wereldoorlog was hij dan ook een belangrijke wetenschapper in het “Manhattan Project”, dat uiteindelijk zou leiden tot de eerste nucleaire wapens. Ironisch genoeg één van die gigantische projecten die de Amerikaanse overheid jarenlang geheim wist te houden, en het soort geheim dat later de theorieën rondom Area 51 alleen maar aan zouden wakkeren.

Toen hij jaren later, in 1950, met collega’s een wandeling maakte, ging het gesprek over een reeks recente UFO waarnemingen. Vrijwel uit het niets merkte Fermi op, “waar zijn ze?”

Het gezelschap begreep meteen wat hij bedoelde. Als er oneindig veel sterrenstelsels zijn, moeten er eindeloos veel planeten zijn. Zelfs als de kans vrijwel nihil is dat zich op een planeet leven ontwikkelt, moet dat dus wel op meerdere plaatsen gebeurd zijn. Zelfs de meest cynische berekening leidt nog steeds tot de conclusie dat intelligent leven, een beschaving, minimaal 1.000 keer ontstaan moet zijn; het zou ook 100.000 kunnen zijn, of meer. Maar, waarom hebben we dan nooit wat van ze gezien of gehoord?

Dit idee staat inmiddels bekend als de “Fermi paradox”: als het zo waarschijnlijk is dat op verschillende plekken een beschaving ontstaat, waarom hebben we daar dan geen enkel bewijs van gezien?

“Where are they?”

Er is een hele reeks verklaringen geponeerd. Dat “de overheid” het voor ons geheim houdt, en dat we al lang contact hebben gemaakt, is onwaarschijnlijk – zouden de aliens daadwerkelijk alleen de VS hebben willen bezoeken? Zou er dan ook nog een soort ultrageheime “wereldregering” zijn die op de achtergrond álles voor ons verbergt? Het is een lang glijdend pad naar de waanzin van de paranoia. Maar het is wel een mogelijke verklaring – hoe onwaarschijnlijk ook.

Logischer klinkt het dat de afstanden gewoon te groot zijn. Niet alleen voor een bezoekje, maar zelfs voor het oppikken van signalen. Wanneer een andere beschaving miljoenen lichtjaren van ons verwijderd is, kunnen we hoogstens waarnemen wat daar miljoenen jaren geleden gebeurde – zo lang duurt het voordat hun signalen ons op hun snelst zouden bereiken. Als diezelfde buitenaardse beschaving nu, op dit moment, andersom naar de aarde kijkt, zouden ze ons honderden miljoenen jaren geleden zien; in die tijd was er nog weinig interessant leven te bespeuren op onze planeet.

Meer intrigerend is het idee dat we ander intelligent leven simpelweg niet weten te herkennen. Het voorbeeld dat Douglas Adam’s satirische Hitchhiker’s Guide to the Galaxy geeft, is “hyper-intelligent shades of blue”. Waarom zou leven gebaseerd moeten zijn op koolstof? (Een vooroordeel dat ook wel schertsend “carbon chauvinism” genoemd wordt.)

Of wat als ander leven in een volledig ander spectrum bestaat? Bijvoorbeeld een totaal afwijkend tijdsbegrip, waardoor het ofwel zo intens traag, ofwel zo intens snel is in vergelijking met ons tempo, dat we elk teken compleet missen. Een leven in een milliseconde. Of een woord dat duizend jaar duurt om uitgesproken te worden. De gemiddelde Star Trek fan kan hier zonder moeite nog een dozijn mogelijkheden aan toevoegen.

De onvermijdelijke catastrofe

De meest tragische uitleg voor de Fermi paradox is misschien nog wel dat elke beschaving zichzelf, uiteindelijk en onvermijdelijk, zal vernietigen. Het korte verhaal “The Fermi Paradox is our Business Model” weet er nog vermakelijke SciFi van te maken: buitenaards leven dat wacht tot een beschaving een voldoende technologisch niveau bereikt, waarna ze zichzelf opblaast; zodat de buitenaardse wezens daarna met gemak alle geraffineerde grondstoffen kunnen oogsten die voor het grijpen liggen.

Dat idee dat elke beschaving weer verloren gaat, past goed bij de huidige catastrofale voorspellingen over de vernietigende invloed die de mensheid op de wereld heeft: het uitroeien van diersoorten, het vergiftigen van het milieu, het veranderende klimaat. Of het doemscenario van de koude oorlog: een kernoorlog die de wereld verandert in een onbewoonbare radioactieve woestijn. Iets dat door Fermi en het Mahattan Project tot een angstaanjagende mogelijkheid is gemaakt. Zou het dan echt zo zijn: andere, buitenaardse beschavingen zijn ofwel zo basaal dat we ze niet waarnemen; of er was al die onvermijdelijke zelfvernietiging, en we zijn te laat om ze ooit nog te ontmoeten? Het is een verontrustend idee.

Snowden’s geruststelling

Te lang over die optie doordenken is vrij deprimerend. En daarom is het misschien geruststellender om terug te gaan naar dat vijftiger jaren cliché van vliegende schotels die in Area 51 onderzocht worden. Daarbij vernietigen beschavingen zichzelf niet op een of andere onvermijdelijke manier. En daarmee vergeleken zijn overheden die er schimmige praktijken op nahouden, en hun bevolking daar jarenlang over voorliegen, eigenlijk redelijk geruststellend.

Snowden’s onthullingen bevestigen hoe onbetrouwbaar de Amerikaanse overheid kan zijn. En daardoor kunnen we toch nog gerust slapen, want misschien zijn die aliens er dan ook al lang. En ook dat is een merkwaardige paradox: want dan hoeven we niet wakker te liggen over het onvermijdelijke einde van elke beschaving – of in ieder geval die van ons.