Tijdens de Verlichting werd er niet alleen in Europa gestreden tegen dogmatiek en tradities, door de Bengaalse religieus-hervormer Rammohun Roy (1772 – 1833) bijvoorbeeld. Religiewetenschapper Amit Sampat neemt ons mee in het gedachtegoed van deze denker.
In Europa wordt vaak gerefereerd aan ‘de Verlichting’ als het gaat om vraagstukken over de verhouding tussen staat en godsdienst, dogmatiek, bijgeloof en mensenrechten. De Verlichting was een Europees intellectuele beweging in de late 17e en 18e eeuw waar door politiek-filosofen als René Descartes (1596-1650), Baruch Spinoza (1632-1677) en John Locke (1632-1704) de nadruk werd gelegd op de menselijke rede. Zij streden tegen dogmatiek en tradities. Problemen rondom dogmatiek, bijgeloof en tradities speelden zich niet alleen af in Europa. Ook op het Indiase subcontinent waren er intellectuelen die zich hadden gebogen over deze vraagstukken. In dit artikel wil ik de lezer graag kennis laten maken met de ideeën van de Bengaalse religieus-hervormer Rammohun Roy (1772 – 1833).
Het leven van Rammohun Roy en de Brahmo Samaj
Rammohun Roy werd geboren in een prominente Brahmaanse (de ‘hoogste/priesterlijke klasse’ binnen het Hindoeïsme) familie. Al op jonge leeftijd bestudeerde hij heilige geschriften van het Hindoeïsme, zoals de Vedas en de Upanishads. Roy was daarnaast ook meertalig. Zo was hij naast zijn moedertaal Bengaals vloeiend in Perzisch en Sanskriet. Ook had Roy een goede kennis van Engels en Arabisch. Hij werd vooral bekend om zijn monotheïstische visie ten aanzien van het hindoeïsme, de strijd tegen het zogenaamde kastenstelsel en het Sati-ritueel (‘weduweverbranding’). Roy wilde het Hindoeïsme van binnenuit hervormen.
In 1828 richtte Roy de Brahmo Samaj (de ‘Samenleving van Brahmah’) op in Calcutta (tegenwoordig bekend als Kolkata, India). De Brahmo Samaj was de eerste Hindoe-hervormingsbeweging die geïnspireerd was op christelijke leerstellingen en ideeën van de Verlichting uit Europa. [1] Na de dood van Roy kwamen er discussies over de principes van de Brahmo Samaj. De vader van Rabindernath Tagore, Debendranath Tagore (1817 – 1905), wilde terug naar de leerstellingen van Roy. Volgens Tagore kreeg kregen de Upanishads teveel autoriteit, terwijl Roy van mening was dat de menselijke rede de belangrijkste bon van spirituele en intellectuele gedachtes moest vormen.
Tagore trad in 1839 toe tot de beweging en werd in 1843 de nieuwe leider van de Brahmo Samaj. Na een filosofische discussie over de principes van de Brahmo Samaj tussen Tagore en Keshab Chandra Sen (1838 – 1888), richtte Sen weer een nieuwe organisatie op in 1866 onder de naam Bharatvarshiya Brahmo Samaj (‘Brahmo Samaj van India’). Na 1866 zouden er meerdere splitsingen volgen door meningsverschillen over de principes van de beweging.
De Brahmo Samaj is tot op de dag van vandaag actief[2]. In hoeverre de verschillende stromingen inmiddels verenigd zijn tot één beweging is niet duidelijk aan te geven. Tijdens het vierde congres van het International Association of Religious Freedom (IARF) in Boston in 1907 gaf professor Subha Rau een lezing over de idealen van de Brahmo Samaj. In zijn lezing werd duidelijk dat de Brahmo Samaj een ‘pluralistische’ visie had:
“Yes, we have been worshippers of the light, and the Brahmo Samaj has only taken up the ancient position, and is holding up the light. It stands for the light, and the light, mind you, comes not from the east only, but from all quarters, and the Brahmo Samaj recognizes this great fact. And so in our religious movement we recognize the prophets of all lands and the sacred books of all countries. We honor Jesus equally with Buddha. We honor Mohammed and Zoroaster alike, and indifferently in our worship we use the Bhagavad Gita and the Koran and the Zend Avesta. And you will find on the walls of many of our places of worship in India selections taken from the sacred scriptures of the world.”[3]
De morele boodschap van Jezus
Na het bestuderen van christelijke bronnen, in het bijzonder de leerstellingen van Jezus, schreef Roy over de morele leerstellingen van Jezus (The Precepts of Jesus, 1820). Zijn doel was om de morele en filosofische boodschap van het Nieuwe Testament te scheiden van de verhalen over wonderen. De morele en filosofische boodschap waren namelijk wel te verenigen met de menselijke rede en konden op een positieve manier een bijdrage leveren in het denken en handelen van de mens.
Tuhfat al-Muwahhidin
Roy geldt vooral als een rationalist, maar wordt ook vaak gezien als tekstuele denker. Brian Hatcher legt dit op de volgende manier uit:
“he [Roy] felt that the same simple code of religion and morality confirmed by reason could be found at the heart of the Hindu tradition as well. For Rammohun, this code was enshrined in the last layer of the Vedic revelation, the Upanishads, the so called end of the Veda (Vedanta).”[4]
Met andere woorden: hoewel hij de nadruk had gelegd op de menselijke rede als een belangrijke bron voor handelingen kende hij de Upanishads een zelfde positie toe. In 1803 schreef Roy zijn eerste en meest bekende werk Tuhfat al-Muwahhidin (een Gift voor de Gelovigen van het Monotheïsme) in het Perzisch met een Arabische introductie. De Tuhfat is een tekst waarin Roy zich had afgezet tegen de zogenaamde ‘wanpraktijken binnen religies’, zoals dogmatisme, het geloof in wonderen en bijgeloof.[5] Zo geeft Roy bijvoorbeeld in de Tuhfat aan dat hij zich erover verbaast dat er mensen zijn in India die geloven in wonderen:
“In the present age in India, belief in supernatural and miraculous things has reached such a degree that the people, when they find any wonderful thing, the origin of which they can ascribe to their faith by-gone heroes or their present saints, immediately ascribe it to them, and although there must be obviously be a cause of it in existence, they ignore it.”[6]
Wanneer Roy het heeft over tradities in de Tuhfat, gebruikt hij de term Tawatur. Tawatur, een term binnen de Hadithwetenschappen, refereert aan een verslag dat door verschillende vertellers en door de tijd heen is overgeleverd. Hierdoor kan de authenticiteit van een Hadith (een overlevering van de profeet Mohammad) bepaald worden. Echter, Roy gebruikt de term Tawatur in bredere zin, namelijk tradities in het algemeen die toegeschreven worden aan religie. Interessant is dat Roy in de Tuhfat veel gebruik maakt van concepten uit de islamitische wetenschap en islamitische filosofie (zoals Tawatur). Hieruit kunnen wij opmaken dat Roy bekend was met islam in brede zin, en met de Arabische taal.
Sati
Roy was ook fel tegen het Sati-ritueel op het Indiase subcontinent. Sati betekent ‘deugdzame vrouw’. Bij Sati wordt een vrouw wanneer zij weduwe is geworden samen met haar echtgenoot verbrand. Naar aanleiding van het bericht dat er 554 gevallen geconstateerd werden in 1818 in Brits-Indië van Sati, besloot Roy in hetzelfde jaar om een campagne te voeren tegen Sati.[7] Inmiddels is het aantal gevallen van Sati-rituelen sterk verminderd; het laatste geval in India dateert van 2006.[8] Roy heeft veel gedaan om aandacht te vragen voor deze problematiek, samen met een andere hindoe hervormer: Dayananda Saraswati (1823/1824 – 1883).
Lessen van Roy
Roy word vaak genoemd als de ‘Vader van het Moderne India’ of de ‘Oprichter van de Bengaalse Renaissance’. Gedurende zijn hele leven leverde hij een strijd tegen de wanpraktijken die toegeschreven werden aan religie (dogmatiek, tradities en bijgeloof). In Roy’s filosofie is duidelijk de invloed te zien van islam (het gebruik van concepten uit de islamitische wetenschap, islamitische filosofie en de Arabische taal) en christendom (de waardering voor de morele leerstellingen van Jezus). Wanneer we kijken naar politiek-filosofen als Descartes, Spinoza en Locke, valt op dat Roy, in tegenstelling tot de eerder genoemden, als religieus leider en hervormer functioneerde in het Oosten van het Indiase subcontinent in de late 18e en vroege 19e eeuw. De belangrijkste overeenkomst tussen Descartes, Spinoza, Locke en Roy ligt in de wijze waarop Roy religie benadert. Volgens Roy was er niet per definitie iets mis met religie, maar moet de menselijke rede de hoogste autoriteit krijgen. Wanneer de menselijke rede op de achtergrond raakt, is volgens Roy de kans groot dat mensen zich blind committeren aan iets wat schadelijke gevolgen kan hebben voor de mensheid.
Noten
[1] Christel de Lange & Roos Mulder (eds.), Vijf continenten, vijf eeuwen. Vijf jaar geschiedbeoefening in het Kerkhistorisch Gezelschap S.S.S. (Leiden 2011), p.84.
[2] http://www.thebrahmosamaj.net/index.html (laatst bezocht op 04-12-2016).
[3] Charles W. Wendte ed., Freedom and Fellowship in Religion: Proceedings and Papers of the Fourth International Congress of Religious Liberals (International Council, 1907), 531.
[4] Brian Hatcher, Bourgeois Hinduism, or Faith of the Modern Vedantists: Rare Discourses from Early Colonial Bengal (Oxford University Press, 2008), 23.
[5] Carl. T Jackson, Vedanta for the West: The Ramakrishna Movement in the United States (Indiana University Press, 1994), 2.
[6] Maulvi Obaidullah El Obaide,ed., Tuhfatul Muwahhiddin or A Gift to Deists (Calcutta: Adi Brahmo Samaj, 1889), 10.
[7] J.P. Schouten, Jesus as Guru: The Image of Christ Among Hindus and Christians in India (Brill, 2008), 11.
[8] http://news.bbc.co.uk/2/hi/south_asia/5278898.stm (laatst bezocht op 03-12-2016).
Geef als eerste een reactie