Vorige week woensdag was een spannende dag voor kleine kinderen. Het was de dag dat het Sinterklaasjournaal weer van start ging, de officiële opening van de Sinterklaastijd. Waar de kleintjes enkel oog hadden voor het feit of Sinterklaas wel aan zou komen en of er niets zou gebeuren met de pakjes in de boot, richtte de rest van Nederland zijn blik op de kleur van de Pieten.
Je moet er maar aan staan als maker van een kinderprogramma: opeens vorm je het hart van de Zwarte Pietendiscussie. Eerder dit jaar verloor het programma al een aantal prominente acteurs omdat zij zich niet langer konden vinden in het beleid van de NTR omtrent de kleur van Piet. De druk om te veranderen was daarmee dit jaar nog groter dan voorgaande jaren; wil het Sinterklaasfeest een neutraal kinderfeest zijn, dan moeten we wat met Zwarte Piet.
Ik denk dat iedereen de Zwarte Pietendiscussie zo langzamerhand wel zat is. Niet overigens omdat de inhoud onbelangrijk is. Het wij-zijdenken en versterkte negatieve gevoelens tussen groeperingen dienen altijd een punt van aandacht te vormen. Ook in de Nederlandse samenleving zijn er subtiele en minder subtiele vormen van uitsluiting en stigmatisering. Een uitsluitend Zwarte Piet die als knecht wordt neergezet van zijn witte baas op dito schimmel is zo’n vorm van subtiele stigmatisering en strookt niet met een samenleving die streeft naar culturele diversiteit en de acceptatie daarvan. Wat echter de Zwarte Pietendiscussie grimmig maakt, is dat er nauwelijks een dialoog ontstaat tussen voorstanders en tegenstanders van Zwarte Piet. Het gesprek tussen voor- en tegenstanders eindigt al snel met het wegzetten van de voorstanders als racisten en de tegenstanders als kinderachtige zeurkousen.
De vraag die met name van belang is om het probleem op te lossen is wanneer de partijen tevreden zijn. Wanneer zijn zij bereid om de discussie te stoppen en met een tevreden blik weer van het Sinterklaasfeest te kunnen genieten? Als we de leus “Kick out Zwarte Piet” moeten geloven, zijn zij enkel tevreden als alle zwarte pieten uit het straatbeeld zijn verdwenen. De voorstanders van Zwarte Piet zijn bang dat het kinderfeest verloren gaat en lijken enkel tevreden te zijn als Piet zwart blijft.
Het volledig afschaffen van Zwarte Piet lijkt weliswaar een nobel streven, maar het kan ook wel eens indruisen tegen het beoogde doel van het uitbannen van racisme en uitsluiting. Wat de actiegroep “Kick out Zwarte Piet” niet lijkt te beseffen, is dat afwezigheid van Zwarte Pieten, mits naast witte en andersgekleurde Pieten, wel eens net zo stigmatiserend kan zijn. Het probleem dat dan immers kan opspelen is dat ‘iedereen een Piet kan zijn, behalve als je zwart bent’.
De veronderstelling dat het Sinterklaasfeest ophoudt te bestaan als Pieten niet langer zwart zijn, lijkt ook niet aannemelijk. Als iets duidelijk is, dan is het dat het Sinterklaasfeest voortdurend in beweging is en aan verandering onderhevig is. Sint-Nikolaas ontwikkelde zich van een rooms-Katholieke beschermheilige tot een fictieve figuur die cadeautjes geeft en op daken loopt. Ook Zwarte Piet is door de jaren heen veranderd. Tot de jaren zeventig mochten bijvoorbeeld enkel mannen Zwarte Piet zijn en was Piet met name nog diegene die je mee zou nemen in de zak naar Spanje als je je niet gedroeg. Vandaag de dag is hij echter een goedaardige kindervriend die de clown uithangt en snoep uitdeelt.
Daarnaast blijken kinderen de kleur van Zwarte Piet veel minder belangrijk te vinden, omdat zij nauwelijks een verband leggen tussen Piet en zwarte mensen. Jonge kinderen zien Piet veel meer als een clown dan als een zwart persoon. Duizenden kinderen zagen afgelopen week in het Sinterklaasjournaal meneer van Gisteren veranderen in Pakjespiet en niemand die daardoor gestopt is om te geloven. Dit is niet omdat kinderen maar alles slikken voor zoete koek en geen kritische denkers zijn. Jonge kinderen zijn ontzettend goed in het vragen naar het waarom van iets en het twijfelen aan de realiteit. Maar aan de andere kant zijn zij ook diegenen die nog het meest geleid worden door hun verbeelding.
In de verbeelding stelt de mens zich meer voor dan de werkelijkheid hem biedt, stelt David Hume in zijn An Inquiry Concerning Human Understanding. Het bekendste voorbeeld van Hume hiervan is de causaliteit. Hume demonstreerde aan de hand van twee biljartballen dat, hoezeer wij ook naar deze ballen kijken, wij nooit causaliteit zelf onder ogen krijgen. Dat we desondanks geloven in oorzaak en gevolg, komt omdat we op grond van eerdere soortgelijke ervaringen tot de overtuiging zijn gekomen dat de realiteit zo in elkaar steekt. De verbeelding is het domein van de ‘samengestelde ideeën’ waarvan de onderdelen herleid kunnen worden tot wat onze zintuigen via de ervaring binnenkrijgen. De verbeelding is daarmee de lijm die onze ervaringen ordenen en faciliteren:
“The strong connection of the events, as it facilitates the passage of the thought or imagination from one to another, facilitates also the transfusion of the passions and preserves the affection still in the same channel and direction” (Inquiry: 36).
De verbeelding zorgt dat onze affectiviteit voor object A kan overslaan op een sterk aan A gerelateerd object B. Onze verbeelding zorgt er daardoor voor dat onze sympathie voor Zwarte Piet een gelijke sympathie opwekt voor de roetveeg Piet. Regenboogpiet en andere kleuren Pieten. Zolang de associatie met Sinterklaas, cadeautjes en strooigoed behouden wordt, zal zeker het jonge kind door de kracht van zijn verbeelding Piet zien als Piet, ongeacht de kleur van zijn gezicht.
“Gelukkig is diegene die iets van zijn kind-zijn gered heeft.” In de Pietendiscussie lijkt deze uitspraak meer dan waar te zijn. Zo iemand volgt de weg van zijn verbeelding en kan daardoor buiten de geijkte paden lopen. De verbeelding verruimt onze blik en biedt ons bij uitstek de mogelijkheid om uitzonderingen en nuances in het leven te blijven zien. Iets wat we juist in de Zwarte Pietendiscussie zo nodig hebben.
Referenties
Hume, David, An Inquiry concerning human understanding, Library of Liberal Arts.
Geef als eerste een reactie