Foto: Donald Trump, Loretto street art, door Duncan C, via Flickr.com

Het machiavellisme van Donald Trump

Of je het nu prijzenswaardig vindt of niet: Donald Trump lijkt een hedendaagse versie van het machiavellisme te hebben neergezet. Maar in hoeverre is dat zo? Filosoof Sharon Hagenbeek maakt een vergelijking tussen het denken van Machiavelli en dat van Trumps politieke adviseur Roger Stone. In het tweede deel van deze tweeluik: Machiavelli’s overlevingstechnieken.

Machiavellisme

De strategie die Donald Trumps adviseur Roger Stone voorschrijft in zijn boek Roger Stone’s Rules, zoals hier uiteengezet in het eerste deel van dit tweeluik, is vrij machiavellistisch in de gangbare uitleg van die term.

Foto: Machiavelli, door Santi di Tito, via Wikipedia.org.
Foto: Machiavelli, door Santi di Tito, via Wikipedia.org.

Machiavellisme is afgeleid van het denken van Niccolò di Bernardo dei Machiavelli (1469-1527) en betekent grofweg dat alles geoorloofd is omwille van de macht. List en bedrog hoeven niet vermeden te worden – een idee dat hij in onder meer zijn magnus opus De Heerser uiteenzette. Maar het denken van Machiavelli is complexer dan zo’n simpele stelregel. Een vergelijking met Trumps presidentschap laat dat al snel zien.

Geld lost alle problemen op?

Net als Trumps adviseur Roger Stone was ook Machiavelli ervan overtuigd dat corruptie eigen is aan de mens. Volgens Machiavelli kan met geld invloed worden gekocht en kunnen problemen worden opgelost, omdat de mens nu eenmaal geneigd is tot egoïsme:

“For one can say this generally of men: that they are ungrateful, [fickle,] pretenders and dissemblers, evaders of danger, eager for gain. Whilst you do them good, they are yours, offering their blood, property, lives, and children […] when the need for them is far away; but when it is close to you, they revolt.”[1]

In dat opzicht is de wereld dan misschien niet veranderd sinds Machiavelli, maar dat is niet hetzelfde als zeggen dat je je geld waar mogelijk moet laten spreken. Niet onder stoelen of banken steken dat je publiek geld uitgeeft aan bijvoorbeeld golfweekendjes of zichtbaar jezelf verrijken is volgens Machiavelli gevaarlijk:

“And there is nothing wastes so rapidly as liberality, for even whilst you exercise it you lose the power to do so, and so become either poor or despised, or else, in avoiding poverty, rapacious and hated. And a prince should guard himself, above all things, against being despised and hated; and liberality leads you to both.”[2]

Met andere woorden: Machiavelli raadt zijn lezer aan om spaarzaam te zijn met het spenderen van geld, want als je eenmaal als rijk te boek staat, zal men proberen de hand op je vermogen te leggen. Daarnaast zal je eerder zelf corrupt worden en het volk gaat je verachten. Dat is in ieder geval een les die Trump niet geleerd heeft van Machiavelli.

Spelen voor en met de publieke opinie

Al is politiek een (strijd)toneel, en al is alles wat daarop kan gebeuren voor Machiavelli misschien geoorloofd, dat is voor hem niet zonder meer hetzelfde als voor Donald Trump. Waar Trump publieke meningen aan zijn laars lijkt te lappen en zelfs op ridicule wijze verloochent, geeft Machiavelli juist adviezen om eerlijkheid, wijsheid en moraliteit te veinzen tegenover het volk. Hij beschouwt het als verstandig om het plebs een fabeltje voor te houden, als dat nodig is.

Waar mogelijk dient de machthebber te handelen volgens de conventionele deugden[3]. De strategie die Machiavelli dus voorstaat, is er één waarbij de leider zoveel mogelijk publieke steun najaagt middels het vertonen van traditionele deugdelijkheid, en dat mag best geveinsd zijn, zo lang het maar werkt. Machiavelli zou het niet eens zijn met een mediabenadering die ogenschijnlijk geheel geen goedkeuring van het volk zoekt.

Trump, daarentegen, hecht meer waarde aan de flexibiliteit van het rechtsbestel om aan de macht te blijven en slechts onder dwang van de rechterlijke macht zal hij zijn positie vroegtijdig verlaten. Hij laat zich nu eenmaal niet leiden door gevoelens van eer of verantwoordelijkheid. Zo lang hij niet veroordeeld kan worden door een rechter, kan hij niet impeached worden. En een rechter kan alleen een veroordeling uitspreken als een jury hem schuldig acht. Die jury is hij nu al aan het bewerken door verwarring te scheppen en door tegelijkertijd stapsgewijs het publiek bekend te maken met wat hij gedaan heeft, zodat de morele verontwaardiging niet meer meeweegt in de rechtszaal. Kortom, Trump legt het voortbestaan van zijn politieke carrière in handen van de zogenaamde court of public opinion, voor Machiavelli is dat juist een gevaar dat zo veel mogelijk vermeden dient te worden.

De wereld van toen en nu

Binnen Machiavelli’s denken is er ruimte voor een drastisch ander wereldbeeld dan, zeker ten tijden van Donald Trump’s verkiezingsoverwinning, gemeengoed was in de Westerse Wereld. De mensheid werkt volgens Machiavelli niet naar een betere wereld toe en is zelfs nooit ver weg van oorlog. Sterker nog: vrede is iets zeldzaams.

Er bestaat volgens Machiavelli geen echte vooruitgang. Het is allemaal tijdelijk; de mensheid gaat vooruit en dan weer achteruit. Trumps omgang met andere wereldmachten kan worden gezien als een bevestiging van Machiavelli’s pessimistische wereldvisie. Op z’n minst heeft Trumps cynische buitenlandse politiek een gelijkenis met dit vroegmoderne politieke denken.

Maar we leven nu wel in andere tijden dan Machiavelli, zelfs al accepteren we deze kijk op de wereld. Het Westen bevindt zich inmiddels in de meest duurzame en langstdurende vredestijd. Het is een interessante vraag of Machiavelli, gegeven de huidige situatie, meer waardering zou hebben voor democratische en kosmopolitische benaderingen.

Terug naar Machiavelli’s tijd: alle adviezen die Machiavelli geeft aan de heerser, zijn gericht aan een heerser wiens bestaan volledig vervlochten is met het voortbestaan van de staat of het gebied waarover hij heerst. Een staat kon vallen of blijven bestaan door de kracht van leiderschap.[4] Het doel van zijn werk was dan ook om een onafhankelijke staat te ontwikkelen en overeind te houden in het grote en verdeelde Renaissancistische Italië[5].

Foto: Donald Trump Billboard, door Thomas Hawk, via Flickr.com
Foto: Donald Trump Billboard, door Thomas Hawk, via Flickr.com

Er bestond geen democratisch bestel waarbinnen macht werd verkregen op een gereguleerde wijze, er waren slechts andere heersers die op de loer lagen om de kans te grijpen hun leger naar binnen te sturen om zo het gebied in te lijven. Dit belangrijke verschil met de huidige tijd kan zelfs worden gezien als een rechtvaardiging voor Machiavelli’s politieke visie. Trump daarentegen heeft die rechtvaardiging niet: de Verenigde Staten gaan niet verloren zonder hem, er zijn elke vier jaar nieuwe verkiezingen, en zonder hem waren de Verenigde Staten gewoon doorgegaan.

Een klein of een groot verschil?

Alhoewel er duidelijke verschillen zijn tussen het denken van Donald Trump en zijn adviseur Roger Stone enerzijds, en dat van Machiavelli anderzijds, zijn de overeenkomsten zorgwekkender. Zowel Trump als Machiavelli lijken te geloven in de omkoopbare en egoïstische aard van de mens. Beiden hebben geen respect voor het volk en houden er bovendien een grimmige wereldvisie op na. Onze voornaamste hoop is dat Trump snel in één van de vele valkuilen stapt waarvoor Machiavelli waarschuwt.

 

 

Noten

[1] Machiavelli in The Prince, chapter 17: Of Cruelty and Mercy, and Whether it is Better to Be Loved Than Feared, or the Contrary, translated and introduced by Harvey C. Mansfield, University of Chicago Press, 1998, p.66

[2] Machiavelli in The Prince, chapter 16: Of Liberality and Parsimony, translated and introduced by Harvey C. Mansfield, University of Chicago Press, 1998, p.64-65.

[3] Zie: Niccolò Machiavelli, History, Power, and Virtue, edited by Leonidas Donskis, Rodopi B.V., Amsterdam – New York, 2011, p.2.

[4] Zie: Niccolò Machiavelli, History, Power, and Virtue, edited by Leonidas Donskis, Rodopi B.V., Amsterdam – New York, 2011, p.3.

[5] Zie: Interpreting Modern Political Philosophy, From Machiavelli to Marx, edited by, Alistair Edwards and Jules Townshend, Palgrave Macmillan, 2002, p.21.

Over Sharon Hagenbeek 36 Artikelen
Sharon Hagenbeek heeft Literatuurwetenschappen en Filosofie gestudeerd en schrijft over die onderwerpen voor diverse media. Daarnaast is ze momenteel bezig met het haar PhD-onderzoek naar Animality in het werk van Nietzsche en Foucault.

8 Comments

  1. Hoezo hoopt de schrijver van dit artikel dat Trump in een van die valkuilen trapt?
    In wiens belang is dat? Wie of wat wordt daar beter van en waarom?

    Nu blijft dit volledig ongemotiveerd. Impliciet veronderstellend dat iedereen wel weet waarom én het daarmee eens is?

  2. Hi Harrie,

    Vanwege de in het stuk beschreven machiavellistische strategie van Donald Trump, hoop ik dat hij in een van de valkuilen trap. Alhoewel ik veronderstel dat lang niet iedereen het daarmee eens is, is het mijn inziens wel wenselijk, maar daarmee is het doel van deze tekst nog niet om in te gaan op alle redenen voor en belangen bij een Trump vertrek, het gaat over het machiavellisme. Een schrijver mag een mening hebben 😉

    Groet,

    Sharon

    • Natuurlijk, iedereen mag een eigen mening hebben. Sterker nog, die heeft men ook.

      De vraag is waarom die mening hier delen?
      Wat is de nieuwswaarde? Of heeft delen een andere reden/een andere toegevoegde waarde?

      Die vergelijk van wat Trump en zijn adviseur doen met de adviezen van Machiavelli vind ik toegevoegde waarde hebben. Wat doen mensen die andere mensen in hun doen en laten willen beïnvloeden? Dat staat nog los van wat zij – naast de macht zelf – met die invloed hopen te bereiken. Dat laatste is idd een ander verhaal.

      • Beste Harrie,

        Dit is een site waarop meningen mogen, sterker nog: ik geloof persoonlijk niet in het schrijven van diepgravendere stukken (lees: stukken die pogen voorbij de waan van de dag te gaan) zonder dat je als auteur niet rekenschap geeft voor je eigen mening. Dat is mijn inziens de enige manier waarop een lezer zelf kan bepalen in hoeverre de auteur recht van spreken heeft (voor hem of haar).

        Groet,

        Sharon

  3. Dank voor je reactie Sharon.
    Schijnverhalen, verhalen die niet autentisch zijn, hebben ook in mijn ogen geen waarde.

    Succes.

    • Best Harrie,

      Bedoel je misschien ‘niet authentiek’? Schijnverhalen, indrukwekkende term, maar weinig zeggend.

      Je komt hier op onze site, waar wij vrijwillig met passie stukken schrijven over dingen die ons interesseren, dat doen we op onze manier, niet op die van jou. Iedereen is welkom om zijn of haar stuk in te sturen, ieder op zijn of haar eigen manier. Als je dat als lezer niet bevalt dan kun je gewoon hier wegblijven hoor.

      Jij komt hier, bent het kennelijk niet eens met de manier waarop ik dit geschreven heb en daar heb je geen enkel begrip of respect voor. Wat voor reactie had je op jouw comment had gewild? Dat ik zeg: ‘oh willekeurige voorbijganger, je hebt helemaal gelijk, ik ga nu mijn stuk volledig herschrijven zodat het is zoals jij het wilt, never mind mijn eigen ideeen en mening…?’

      Ontzettend zuurpruim gedrag om bij iemands werk te gaan lopen klagen dat het niet is zoals jij het zou doen. Doe het dan lekker zelf, of ga ergens anders een stuk lezen dat je wel aanstaat. Doe je dat ook bij mensen die je in het echt tegenkomt? Een sportclub binnenlopen en dan tegen het personeel zeggen dat je het niet eens bent met hun huisregels en met hoe ze de club ingericht hebben?

      Dag!

  4. Oeps. Een duidelijk geval van miscommunicatie.

    Ik heb juist willen aangeven dat ook ik verhalen van mensen waardeer. Daar horen persoonlijke voor- en afkeuren natuurlijk bij. Authentiek ja. Dus iets wat vanuit jezelf komt.

    Ik ben een van de laatste die anderen wil voorschrijven van wat ze te doen of te laten hebben. Dus blijf vooral schrijven wat jou boeit op een manier die jou past.

    Mijn vraag was oprecht gericht op willen begrijpen. In mijn ogen deugt geen enkele politicus, dus ook Trump niet. Ieder van hen meent gerechtigd te zijn andere mensen te mogen voorschrijven wat ze te doen of te laten hebben en dit desnoods te mogen afdwingen. Dus in mijn ogen is Trump in deze geen uitzondering. Allen zijn of zullen in de leer gaan bij adviseurs zoals Machiavelli of Bernays.

    Sorry dat niet is overgekomen wat ik heb bedoeld.

    Mijn succes wens was en is jou oprecht succes te wensen.

  5. Films als Star Wars, Startrek etc. worden nu waarheid, mede door toedoen van Trump/VS: We zijn gewend dat er eigenlijk permanent oorlogen woeden op aarde, maar dat dit ook in de ruimte gebeurt door Trump/VS, is dit iets dat bijna niemand weet.

    Daarnaast; Donald Trump is ook een grote klimaatontkenner, maar het neemt niet weg dat Eco-systemen, voortbestaan van dieren etc. wel ernstig worden aangevallen met oa. grote uitsterving, ook door allerlei stralingen, hedendaagse technologieen etc.. Zowel dreigingen door uitdroging en uithongering van migrante stromingen: https://www.facebook.com/Belevingswereld.net/

    Zo ook heeft Donald Trump/VS jl. een geheime maanbasis vernietigt en voert hij een ‘Spacewar’: Nu is er ook bewijs boven water gekomen dat een satelliet in de ruimte door een aantal onbekende vliegende objecten is aangevallen en onklaar is gemaakt, daar moeten Trump/VS achter zitten. Nu Donald Trump heeft aangekondigd een ruimte oorlog verder te willen gaan voeren gaat dit alleen maar erger worden, zo ook voor de Aarde en mensheid.
    Droevig en verschrikkelijk is het dat bijna iedereen dit ontkent. het ego van de mensen niet willen luisteren en is er verder bijna ook niemand die hier iets tegen wil doen omdat gewoonweg ‘goodwill’ ontbreekt, zowel realiteitszin om aan zelfbehoud te doen en zoals door bijvoorbeeld oa. de anti-destructieve nucleairewapen-petitie te tekenen op http://www.raelcanada.org en wel onder ’topic”Safe humanity’; op deze rael-site kan je ook nog verder Verenigde Naties-adressen vinden voor soortgelijke VN-brieven naar toe te sturen met een zelfde verzoek. Doe dit svp. als nog zodat je je niet door Trump-satanisten laat verleiden om een (bijna)gehele mensheid te vernietigen en waaronder jezelf. De door Trump/VS geinstalleerde Kunstmatige Intelligentie moet daarom wel gebaseerd zijn op onvoorwaardelijke liefde en compassie en om hiermee al die ruimte-oorlogen, mega-klimaatrampen etc. etc. en die ons nog te wachten staan, om deze alsnog wetenschappelijk te neutraliseren.

Geef een reactie

Uw e-mailadres wordt niet gepubliceerd.


*